کرمان رصد - وطن امروز /متن پیش رو در وطن امروز منتشر شده و بازنشرش در آخرین خبر به معنای تاییدش نیست
محمد‌صدرا مرادی| ایران نهایت حسن نیت خود را برای رسیدن به یک توافق با تروئیکای اروپا انجام داد اما بسیاری از کارشناسان با توجه به سیاست دولت آمریکا علیه ایران، از همان ابتدا پیش‌بینی می‌کردند اروپا به واسطه عدم استقلال سیاسی از آمریکا در موضوع ایران، مکانیسم ماشه را فعال خواهد کرد. برخی دیگر از کارشناسان که معتقد به امکان یک توافق مطلوب با اروپا برای جلوگیری از فعال شدن اسنپ‌بک بودند نیز به مرور پی به این واقعیت پی بردند، بویژه پس از بی‌توجهی 3 کشور اروپایی به توافق ایران و آژانس، تقریبا مشخص شده بود اروپایی‌ها در حال ایفای یک نمایش هستند و نیت و تصمیم نهایی آنها، فعال‌سازی مکانیسم ماشه است. ایران دست‌کم در یک ماه اخیر، 2 پیشنهاد واسطه‌ها برای توافق را پذیرفت و اقدام کرد؛ یکی پیشنهاد روسیه و دیگری پیشنهاد خود اروپایی‌ها. توافق قاهره میان ایران و آژانس در واقع بر اساس پیشنهاد دولت فرانسه انجام شد. دولت فرانسه مدعی بود در صورتی که ایران و آژانس توافقی کنند که در آن بازرسی‌ها از تاسیسات هسته‌ای، همچنین ارائه اطلاعات درباره ذخایر اورانیوم 60 درصد ایران تضمین شود، پاریس در تصمیم خود برای فعال‌سازی مکانیسم ماشه تجدیدنظر خواهد کرد اما دولت مکرون دروغ گفت. رایزنی‌های روزهای آخر چین و روسیه نیز به جایی نرسید. شامگاه جمعه، قطعنامه پیشنهادی چین و روسیه برای تمدید 6 ماهه مکانیسم ماشه راه به جایی نبرد و با دخالت آمریکا، انگلیس و فرانسه، این قطعنامه تصویب نشد تا در نهایت - امروز، یکشنبه 6 مهر 1404- مکانیسم ماشه فعال شود. حالا آمریکا، انگلیس و فرانسه، باید کمیته‌های ناظر برای اجرای قطعنامه‌های تحریمی علیه ایران را تشکیل دهند؛ موضوعی که با توجه به مخالفت چین و روسیه با فعال‌سازی مکانیسم ماشه، با مشکلاتی مواجه خواهد بود. دست‌کم در 3 ماه اخیر، چین، روسیه و ایران تحرکات دیپلماتیک گسترده‌ای برای نشان دادن و اثبات غیرقانونی بودن فعال‌سازی مکانیسم ماشه انجام دادند. در کنار این تحرکات، اثبات حسن نیت ایران برای توافق با اروپایی‌ها نیز باعث شده است اجماع مورد نظر آمریکا و اروپا در جهان علیه ایران ایجاد نشود. از همین رو بسیاری از کارشناسان معتقدند دست‌کم در شرایط فعلی، تحریم‌های شورای امنیت، آنگونه که مدنظر دولت آمریکاست از سوی کشورها اجرا نخواهد شد. در ایران کارشناسان اقتصادی و سیاسی زیادی نیز بر این مهم متفق‌القولند این تحریم‌ها برخلاف فضای روانی ایجاد شده، اقتصاد ایران را با تکانه‌های شدیدی مواجه نخواهد کرد. بسیاری از مفاد این تحریم‌ها، در 7 سال گذشته توسط دولت‌های ترامپ و بایدن علیه ایران تصویب و اعمال شده است. بنابراین بخش زیادی از تحریم‌های شورای امنیت، در قالب تحریم‌های آمریکا، علیه ایران اعمال شده و قرار نیست در این حوزه اتفاق جدیدی بیفتد. کما اینکه کارشناسان حوزه انرژی معتقدند دلایل زیادی وجود دارد که برخی کشورها از تحریم نفتی ایران تبعیت نکنند. چین به عنوان اصلی‌ترین خریدار نفت ایران، کماکان به خرید‌های خود ادامه می‌دهد. مقامات چین در ماه‌های اخیر هم در قالب نامه مشترک با ایران و روسیه و هم به صورت جداگانه، بازگشت تحریم‌های شورای امنیت علیه ایران را غیرقانونی اعلام کرده‌اند و بر همین اساس کارشناسان پیش‌بینی می‌کنند دولت چین همچنان به خرید نفت از ایران ادامه خواهد داد. از سوی دیگر، پس از جنگ تحمیلی 12 روزه رژیم صهیونیستی و آمریکا علیه ایران، پکن راهبرد جدیدی در قبال ایران اتخاذ و اجرایی کرده است؛ راهبردی که مبتنی بر استراتژی چین برای جلوگیری از پیشروی آمریکا به سمت شرق است. به عبارتی چینی‌ها همانند تصمیمی که در قبال جنگ روسیه و اوکراین اتخاذ کرده و به مهم‌ترین پشتیبان مسکو تبدیل شده‌اند، اکنون به نظر می‌رسد همین راهبرد را در قبال ایران نیز در پیش گرفته‌اند. بر همین اساس، دست‌کم در شرایط فعلی، پیش‌بینی می‌شود با وجود فعال شدن اسنپ‌بک، تغییری در سیاست چین برای خرید نفت ایران ایجاد نخواهد شد. در کنار چین، در روزهای اخیر اخباری مبنی بر خرید نفت ایران توسط شرکت‌های هندی نیز منتشر شده است. هندی‌ها که به خاطر خرید نفت از روسیه، از سوی آمریکا تحت فشار قرار گرفته‌اند، به دولت ترامپ پیشنهاد داده‌اند بخشی از خرید نفت از روسیه را از بازار ایران انجام دهند. هنوز مشخص نیست دولت ترامپ چه واکنشی در این باره اتخاذ خواهد کرد ولی به هر حال این موضوع نشان می‌دهد آمریکا کار سختی برای جلوگیری از فروش نفت ایران دارد.
بازار ![]()
ایران در دام نیفتاد
همان‌گونه که گفته شد، با توجه به سیاست‌های جدید دولت آمریکا علیه ایران که با وقوع جنگ 12 روزه آشکار شد، بسیاری از کارشناسان با اطمینان پیش‌بینی می‌کردند اروپایی‌ها قطعا مکانیسم ماشه را فعال خواهند کرد.
بر همین اساس این کارشناسان هشدار دادند ادعاهای تروئیکای اروپا مبنی بر تمایل به دیپلماسی و توافق با ایران، یک نمایش و بازی خطرناک است. بر این اساس، اروپایی‌ها به دنبال آن بودند به بهانه توافق و عدم فعال‌سازی مکانیسم ماشه، ایران را متقاعد کنند با حضور بازرسان آژانس در تاسیسات هسته‌ای ایران موافقت کرده، همچنین اطلاعات مورد نیاز اروپا و آژانس درباره ذخایر اورانیوم 60 درصد غنی‌شده خود را به آژانس ارائه دهد. در واقع با توجه به تصمیم نهایی اروپایی‌ها برای فعال‌سازی مکانیسم ماشه، این یک دام خطرناک برای ایران بود. این کارشناسان معتقد بودند اروپایی‌ها پس از کسب اطلاعات لازم هم درباره وضعیت تاسیسات هسته‌ای ایران پس از جنگ و هم درباره وضعیت ذخایر اورانیوم 60 درصد، مکانیسم ماشه را فعال خواهند کرد. در این حالت یک تهدید امنیتی برای ایران ایجاد می‌شد، چرا که پس از فعال‌سازی مکانیسم ماشه و قرار گرفتن پرونده ایران ذیل فصل هفتم شورای امنیت، دستیابی به این اطلاعات مهم می‌توانست در جمع‌بندی و برآورد آمریکا و رژیم صهیونیستی برای یک حمله نظامی جدید به ایران مورد استفاده قرار گیرد. بر همین اساس بود که ایران برای 3 کشور اروپایی این شرط را قرار داده بود که در صورتی با حضور بازرسان آژانس در تاسیسات هسته‌ای خود موافقت خواهد کرد که مکانیسم ماشه در 6 مهرماه فعال نشود. همچنین ایران تعیین تکلیف ذخایر 60 درصد خود، بویژه رقیق‌سازی این ذخایر را به توافق نهایی هسته‌ای با غرب مشروط و موکول کرده بود. به عبارتی ایران تاکید کرد خواسته‌های اروپایی‌ها درباره تاسیسات هسته‌ای و ذخایر اورانیوم 60 درصد زمانی محقق خواهد شد که این خواسته‌ها در قالب یک توافق جامع با غرب گنجانده شود؛ توافقی که در آن هم طرف مقابل تضمین دهد دیگر به ایران حمله نظامی نمی‌کند و هم تحریم‌ها علیه ایران لغو شود. این پیشنهاد ایران، یک پیشنهاد کاملا منطقی و معقول بود. ایران با توافق قاهره، عملا حسن نیت خود برای مذاکره و حصول توافق جامع با غرب را نشان داد اما رفتار غیراخلاقی اروپایی‌ها در قبال این حسن‌نیت ایران نشان داد اروپایی‌ها به تبعیت از آمریکا، نه‌تنها تمایلی به دیپلماسی و توافق با ایران ندارند، بلکه به دنبال فریب ایران نیز هستند. حتی پیشنهادات لحظه آخر عراقچی مبنی بر بازرسی از یکی از تاسیسات ایران نیز مورد قبول طرف اروپایی قرار نگرفت تا حجت بر همه تمام شود که اروپا مطلقا دنبال توافق عادلانه با ایران نیست. در این بین، با وجود فعال شدن مکانیسم ماشه اما ایران در دام اروپا و آمریکا نیفتاد و ملاحظات امنیتی‌اش درباره توان بازدارندگی هسته‌ای خود را رعایت کرد.
کدام مذاکره؟ کدام توافق؟
از مواضع اروپایی‌ها پیداست آنها پس از فعال‌سازی مکانیسم ماشه، به دنبال فشار بر ایران برای انجام مذاکرات جدید برای حضور بازرسان آژانس در ایران هستند. فرانسوی‌ها در روزهای اخیر اعلام کردند حتی پس از فعال‌سازی مکانیسم ماشه، درهای مذاکره باز است. نماینده انگلیس هم جمعه‌شب پس از عدم تصویب قطعنامه پیشنهادی چین و روسیه گفت آماده مذاکره با ایران هستند.ایران اما بارها به اروپایی‌ها هشدار داد در صورت فعال‌سازی مکانیسم ماشه، همکاری‌های گسترده ایران با آژانس به حالت تعلیق در خواهد آمد. لاریجانی که مسؤول مذاکرات هسته‌ای ایران است، در گفت‌وگویی اختصاصی با شبکه خبری «پی‌بی‌اس» آمریکا که روز جمعه منتشر شد؛ گفت: «اگر مکانیسم اسنپ‌بک (ماشه) اجرا شود، ما همکاری با آژانس بین‌المللی انرژی اتمی را تعلیق خواهیم کرد. این مصوبه مجلس شورای اسلامی است». این موضع ایران به این معنی است که برنامه اروپا برای مذاکره با ایران آن هم پس از فعال‌سازی مکانیسم ماشه، به نتیجه نخواهد رسید. کما اینکه ایران پیش از نیز اعلام کرده بود در صورتی که اروپا اقدام به فعال‌سازی مکانیسم ماشه کند، یکی از تبعات این اقدام، تعلیق همکاری ایران با آژانس و در نتیجه، عدم دستیابی به اطلاعات لازم درباره فعالیت‌های هسته‌ای ایران خواهد بود. بر همین اساس، پیش‌بینی می‌شود اروپایی‌ها در هفته‌های آتی، مجددا پالس‌هایی برای مذاکره با ایران خواهند فرستاد اما نکته بسیار مهم در این باره این است که آنها همانند آمریکا، اکنون و پس از فعال‌سازی مکانیسم ماشه، دیگر اهرم و ابزار فشاری علیه ایران ندارند.
خروج از NPT
اکنون در ایران این موضوع مطرح است که در مقابل اقدام سیاسی و غیراخلاقی اروپا و آمریکا در فعال کردن مکانیسم ماشه، چه واکنش و اقدام عملی باید انجام داد. مهم‌ترین گزینه پیش‌رو که پیش از این نیز مطرح شد، خروج ایران از NPT است. درباره خروج از معاهده منع اشاعه، دیدگاه‌های مختلفی وجود دارد. عده‌ای معتقدند ایران باید بلافاصله از این معاهده خارج شود. عده‌ای نیز معتقدند ایران بدون اعلام خروج از NPT، می‌تواند تعهدات و تکالیف خود در این معاهده را تعلیق کند. اینکه تصمیم نهایی شورای عالی امنیتی ملی در این باره چیست، در روزهای آتی مشخص خواهد شد اما در این موضوع تردیدی وجود ندارد که ایران باید در مقابل فعال شدن مکانیسم ماشه و بازگشت تحریم‌های شورای امنیت، یک اقدام عملی انجام دهد؛ اقدامی که باعث شود موضع ایران در برابر غرب تقویت شده و اصطلاحا ایران وارد یک موضع فعالانه شود. همان‌گونه که گفته شد، با فعال‌سازی مکانیسم ماشه و بازگشت تحریم‌های شورای امنیت علیه ایران، در شرایط فعلی امکان هیچ‌گونه مذاکره‌ای با طرف مقابل وجود ندارد. با این حال برخی معتقدند خروج ایران از NPT می‌تواند شرایط را برای مذاکره فراهم کند. البته این تحلیل در حالی است که تجربه و واقعیات مشاهده شده در ماه‌های اخیر درباره رفتار آمریکا و اروپا در قبال برنامه هسته‌ای ایران نشان می‌دهد طرف غربی در حقیقت نه تمایلی برای توافق عادلانه با ایران دارد و نه سیاست‌های ضدایرانی خود را بر مبنای دیپلماسی و مذاکره تنظیم کرده است. شاید تنها یک عامل باعث تجدیدنظر غرب در سیاست‌های خود در قبال ایران شود؛ اینکه گذشت زمان در عمل نشان دهد این سیاست غرب در قبال ایران، نه‌تنها منتج به حصول اهداف آنها نمی‌شود، بلکه باعث پیچیده‌تر شدن شرایط و تحمیل خسارات بیشتر به غرب می‌شود.