کرمان رصد - زومیت / میلیون‌ها سال پیش، سیارک مرگباری با سرعت حدود 43 هزار کیلومتر در ساعت به زمین برخورد کرد. اکنون این شهاب‌سنگ کجاست؟
حدود 66 میلیون سال پیش، دوران سلطنت دایناسورها به شکل آتشینی به پایان رسید. سیارکی به عرض حدود 12 کیلومتر که با سرعت 43 هزار کیلومتر بر ساعت حرکت می‌کرد، مستقیماً به زمین برخورد کرد. این برخورد مجموعه‌ای از رویدادهای مرگبار را به راه انداخت که منجر به پنجمین انقراض جمعی شد و همه دایناسورها به‌جز برخی از دایناسورهای پرنده را از بین برد.
بازار ![]()
شان گولیک، استاد پژوهش و همکار مدیر مرکز قابلیت سکونت سامانه‌های سیاره‌ای در دانشگاه تگزاس آستین به لایوساینس گفت: «وقتی این شهاب‌سنگ با انرژی حدود 8 میلیارد برابر یک بمب هسته‌ای دوران جنگ جهانی دوم به زمین برخورد کرد، عملاً تبخیر شد. شهاب‌سنگ به ذرات بسیار ریزی تبدیل شد که به لایه بالایی جو رفتند و سپس بر سراسر کره زمین باریدند.»
شان گولیک توضیح داد که دهه‌ها ذرات و گرد‌وغبار حاصل از شهاب‌سنگ بر زمین بارید و باعث شکل‌گیری چیزی شد که امروزه به آن «لایه غیرعادی ایریدیوم» گفته می‌شود. مقدار ایریدیوم در این لایه نازک 80 برابر سایر نقاط پوسته زمین است.
ایریدیوم عنصری است که در شهاب‌سنگ‌ها بسیار فراوان است، اما در پوسته بیرونی زمین تقریباً وجود ندارد. به همین دلیل، وجود این لایه غیرعادی یکی از شواهد مهمی است که نشان می‌دهد این لایه مربوط به شهاب‌سنگی است که حدود 66 میلیون سال پیش به زمین برخورد کرد و باعث انقراض دایناسورها شد.
شهاب‌سنگی که حدود 66 میلیون سال پیش به زمین زمین برخورد کرد و دایناسورها را نابود کرد، حدود 12 کیلومتر عرض داشت. پس بقایای آن اکنون کجا هستند؟
شاید تنها قطعه شناخته‌شده از شهاب‌سنگ قاتل دایناسورها، تکه‌ای به اندازه یک دانه کنجد باشد که توسط فرانک کیت، زمین‌شناس دانشگاه کالیفرنیا، لس آنجلس یافت شد. این قطعه سنگ در نمونه‌ای از مغزه زمین که در نزدیکی هاوایی حفاری شده بود، کشف شد و کیت آن را در سال 1998 در نشریه Nature گزارش کرد. گفته می‌شود قطعات کوچک دیگری نیز در سال 2022 پیدا شده‌اند، اما این ادعا هنوز توسط کارشناسان تأیید نشده است.
گولیک می‌گوید برای یافتن قطعه‌ای بزرگ‌تر، باید شانس زیادی داشته باشیم. اما اگر چنین قطعه‌ای پیدا شود، دانشمندان می‌توانند درباره فرآیندهای فشار و شوکی که خود شهاب‌سنگ تجربه کرده است اطلاعات بیشتری به دست آورند و حتی برآوردهای دقیق‌تری از فشارها و دماهایی که شهاب‌سنگ تحمل کرده، ارائه کنند.
شهاب‌سنگ یادشده علاوه بر اثرات مستقیم خود، نشانه‌ها و شواهد دیگری از مسیر و برخوردش با زمین بر جای گذاشت. یکی از برجسته‌ترین آن‌ها دهانه عظیم چیکشلوب در مکزیک امروزی است که هنگام برخورد شهاب‌سنگ ایجاد شد. این دهانه حدود 180 کیلومتر عرض و 20 کیلومتر عمق دارد و می‌توان آن را به‌عنوان جای زخم بزرگ و پایداری بر سطح زمین تصور کرد که قدرت و بزرگی برخورد شهاب‌سنگ را نشان می‌دهد. این دهانه هنوز یکی از مهم‌ترین مدارکی است که دانشمندان برای مطالعه پیامدهای برخورد شهاب‌سنگ و انقراض دایناسورها از آن استفاده می‌کنند.
دهانه چیکشلوب که به نام شهر نزدیک مرکز برخورد نام‌گذاری شده است، در طول ده‌ها میلیون سال با سنگ و رسوبات پوشانده شده و بخش بزرگی از آن زیر خلیج مکزیک پنهان شده است. با اینکه بیشتر دهانه شهاب‌سنگ با رسوبات و سنگ پوشانده شده و بخش بزرگی از آن زیر آب‌های خلیج مکزیک پنهان است، هنوز می‌توان از سطح زمین قوس یا نیم‌دایره‌ای از فروچاله‌ها را در بخشی از لبه آن دید. این فروچاله‌ها در سنگ آهکی که براثر برخورد شهاب‌سنگ ضعیف یا شکننده شده بود، ایجاد شده‌اند.
لایه تیره‌ای که در این تصویر دیده می‌شود، به نام لایه غیرعادی ایریدیوم شناخته می‌شود که نشان‌دهنده انقراض پایان دوره کرتاسه است و 80 برابر بیشتر از سایر نقاط پوسته زمین، ایریدیوم دارد.
وقتی شهاب‌سنگ به زمین برخورد کرد، سونامی عظیمی به ارتفاع تقریباً 1٫6 کیلومتر در اقیانوس ایجاد شد که آب را با سرعت حدود 143 کیلومتر در ساعت حرکت داد و باعث شد روی کف دریا اثراتی شبیه موج‌های بزرگی با ارتفاع یک ساختمان پنج طبقه ایجاد شود. آثار این امواج هنوز در عمق زمین، زیر ایالت لوئیزیانا قابل مشاهده هستند و بررسی‌های علمی نشان داده است که جهت آمدن این آب دقیقاً از سمت دهانه چیکشلوب بوده است.
وقتی شهاب‌سنگ به زمین برخورد کرد، موجوداتی که در همان منطقه بودند و در مسیر سونامی قرار گرفتند، از بین رفتند. اثرات برخورد به آن منطقه محدود نشد، بلکه باعث رویدادهای ویرانگر دیگری مانند باران اسیدی مرگبار و آتش‌سوزی‌های گسترده جهانی نیز شد.
شاید ویرانگرترین اثر، ابر عظیم ذرات و گرد و غباری بود که زمین را پوشاند، باعث سرد شدن شدید سیاره شد، جلوی نور خورشید را گرفت، فتوسنتز را مهار کرد و زنجیره غذایی را فروپاشاند (هرچند مدت زمان این زمستان هسته‌ای مورد بحث است). برخورد شهاب‌سنگ و پیامدهای آن به طور گسترده به عنوان علت انقراض دایناسورهای غیرپرنده پذیرفته شده است و این رویداد در نهایت حدود 75 درصد گونه‌های زمین را نابود کرد.
شهاب‌سنگی که دایناسورها را نابود کرد، به جایی که اکنون مکزیک نام دارد برخورد کرد و دهانه‌ای به عرض 180 کیلومتر و عمق حدود 20 کیلومتر را ایجاد کرد.
آلان هیلدبراند، دانشمند علوم سیاره‌ای و دانشیار دانشگاه کلگری می‌گوید: «انرژی آزاد شده شبیه این بود که جنگ هسته‌ای کامل را ده هزار بار پشت سر هم تجربه کنیم.» هیلدبراند یکی از نویسندگان مقاله‌ای بود که در سال 1991 کشف دهانه چیکشلوب را منتشر کرد و این تحقیق شواهد مهمی را برای ارتباط این دهانه با مرگ دایناسورها ارائه داد.
از نظر هیلدبراند عجیب نیست که شهاب‌سنگ اکثریت موجودات زنده روی زمین را نابود کرد. هیلدبراند، که در زمان مصاحبه در آلبرتا بود، از قدرت عظیم برخورد شهاب‌سنگ شگفت‌زده شده بود. او گفت: «لایه‌ای که در این نزدیکی از برخورد چیکشلوب باقی مانده، حدود 1 تا 2 سانتی‌متر ضخامت دارد و این ماده از شبه‌جزیره یوکاتان به اینجا پرتاب شده است.»