کرمان رصد - زومیت / داستان‌های هالیوودی و افسانه‌های عامه درباره تله‌های مرگبار اهرام مصر را فراموش کنید، حفاظت از اهرام در واقعیت هوشمندانه‌تر و البته بی‌رحمانه‌تر بود.
مصریان باستان به‌خوبی می‌دانستند که مقبره‌های پر از طلا و جواهر فرعون‌ها، دزدان را به خود جذب می‌کنند. برای همین همیشه این سؤال مطرح بوده که آن‌ها برای حفاظت از این ثروت چه تدابیری می‌اندیشیدند. آیا واقعاً مانند فیلم‌ها و بازی‌ها، در اهرام تله‌هایی مرگبار وجود داشت که مزاحمان را از پا درمی‌آورد؟ پاسخ مصرشناسان منفی است.
بازار ![]()
برخلاف آنچه در فیلم‌های ماجراجویانه‌ای مانند «ایندیانا جونز» دیده‌ایم، اهرام مصر با تله‌های مرگبار و پیچیده‌ای مانند چاله‌های پر از نیزه یا دیوارهایی که تیر پرتاب می‌کنند، محافظت نمی‌شدند. مصرشناسان تأکید می‌کنند که این تصور، زاییده‌ی فرهنگ عامه است و مصریان باستان برای محافظت از مقبره فراعنه، به روش‌های معماری هوشمندانه، موانع فیزیکی عظیم و مجازات‌های بی‌رحمانه تکیه داشتند.
ورود به سازه‌های مصریان باستان می‌توانست واقعاً بسیار دشوار باشد.
رج کلارک، پژوهشگر مستقل و مصرشناس، به لایوساینس می‌گوید: «مصریان باستان هرگز در اهرام تله‌گذاری نکردند، اما ورود به این سازه‌ها می‌توانست واقعاً بسیار دشوار باشد.» او سال‌ها درباره‌ی روش‌های حفاظت از مقبره‌ها پژوهش کرده و باور دارد که تصور تله‌های مرگبار، زاییده‌ی تخیل مدرن است.
منشأ باور به تله‌های اهرام
هیچ مدرکی تاریخی وجود ندارد که نشان دهد درون اهرام مصر تله‌هایی مانند چاله‌های پر از نیزه یا طناب‌هایی برای وارونه آویزان کردن دزدان کار گذاشته شده باشد. این تصاویر بیشتر از دنیای سرگرمی و مجموعه آثار سینمایی و بازی‌های ویدئویی مثل ایندیانا جونز یا بازی‌هایی مانند مهاجم مقبره (Tomb Raider) منشأ گرفته‌اند.
اهرام بزرگ جیزه یکی از عجایب هفتگانه جهان باستان محسوب می‌شوند، اما هیچ شواهد تاریخی وجود ندارد که نشان دهد درون اهرام مصر تله‌های انفجاری کار گذاشته شده باشد.
رالف کراوس، مصرشناس دیگر، تأکید می‌کند که تله‌های مرگبار در اهرام برای مصرشناسان ناشناخته‌اند. او توضیح می‌دهد حتی اگر چنین چیزی ساخته می‌شد، فایده‌ای نداشت، چون سارقان معمولاً گروهی و با تجهیزات وارد می‌شدند. به‌گفته‌ی او، شاید یک یا دو نفر در دام می‌افتادند، اما بقیه می‌توانستند ادامه دهند. دزدی از یک مقبره بزرگ کار یک نفر نبود؛ تیم‌های چند نفره این کار را انجام می‌دادند.
نقش معماری به جای تله
کلارک در کتاب خود با عنوان «حفاظت از ابدیت: امنیت مقبره‌های مصری از دوران پیشاتاریخ تا عصر اهرام» (2019) توضیح می‌دهد که یکی از دلایل اصلی ساخت هرم، حفاظت از آرامگاه فرعون بود. پیش از آن، فرعون‌ها در «مصطبه» دفن می‌شدند؛ ساختمان‌هایی ساده و مستطیلی با سقف صاف و دیوارهای شیب‌دار که شکستن و ورود به آن‌ها آسان بود. اما هرم‌ها با حجمی عظیم و سنگ‌هایی بسیار سخت ساخته می‌شدند. همین جرم سنگین و ساختار پیچیده، سد بزرگی در برابر سارقان بود. برای رسیدن به اتاق تدفین، باید تونل‌های عمیق و زمان‌بری حفر می‌شد.
پس از دفن، ورودی‌ها و مسیرهای داخلی هرم بسته می‌شد. در هرم بزرگ جیزه (هرم خوفو یا خئوپس) حتی گذرگاه‌هایی وجود دارد که به اتاق تدفین نمی‌رسند. هدف دقیق این گذرگاه‌ها مشخص نیست، اما شاید برای گمراه‌سازی دزدان ساخته شده باشند. کلارک می‌گوید: «مسدود کردن گذرگاه‌ها و کانال‌ها خود می‌توانست برای مهاجمان خطرناک باشد.»
نمونه‌ای واقعی در دهه 1950 رخ داد: در حفاری هرم سخم‌خت از دودمان سوم در سقاره، بخشی از مصالح مسدودکننده فرو ریخت و یک کارگر کشته و دو نفر زخمی شدند. این حادثه نشان داد که همین سازوکارهای معماری نیز می‌توانستند ناخواسته مرگبار باشند.
دیگر روش‌های حفاظت
دیوید یان لایت‌بادی، مصرشناس و استاد دانشگاه ورمانت، توضیح می‌دهد که مصریان از «سنگ‌های لغزنده» استفاده می‌کردند؛ یعنی قطعه‌های بزرگ سنگی که می‌توانستند در مسیرهای خاص حرکت داده شوند و ورودی اتاق تدفین را ببندند. افزون‌بر‌این، برخی اهرام با نوشته‌هایی موسوم به «متون هرم» تزئین می‌شدند. این متون در اصل طلسم‌هایی برای محافظت معنوی از فرعون در سفر او به جهان پس از مرگ بودند.
مجازات دزدی از مقبره بریدن بینی و گوش‌ها و سپس به‌دار آویختن بود.
برخلاف باور رایج، طلسم‌ها دزدان را دچار نفرین نمی‌کردند، بلکه قرار بود امنیتی جادویی برای فرعون فراهم کنند. در یکی از این طلسم‌ها آمده است: «ای اوزیریس، همه کسانی را که از فرعون نفرت دارند یا علیه نام او سخن می‌گویند، نابود کن.»
با وجود همه‌ی تدابیر، بزرگ‌ترین تهدید برای سارقان نه تله‌های سنگی، بلکه مجازات انسانی بود. کلارک به متنی از دودمان بیستم (حدود 1186 تا 1070 پیش از میلاد) اشاره می‌کند که براساس آن، مجازات دزدی از مقبره بریدن بینی و گوش‌ها و سپس به‌دار آویختن بود. چنین مجازاتی برای بازدارندگی کافی بود، اما باز هم همه‌ی سارقان را متوقف نمی‌کرد.
با وجود تمام تلاش‌ها، بیشتر اهرام در همان دوران باستان یا قرون میانه (500 تا 1500 میلادی) غارت شدند. حتی هرم بزرگ خوفو، یکی از عظیم‌ترین سازه‌های تاریخ، از این سرنوشت در امان نماند. در دوران دودمان هجدهم (1550 تا 1295 پیش از میلاد)، مصریان تصمیم گرفتند دیگر برای پادشاهان هرم نسازند.
در عوض ساخت اهرام، فرعون‌ها در دره پادشاهان دفن شدند؛ جایی که تصور می‌شد حفاظت از آن آسان‌تر باشد. بااین‌حال، این روش هم مانع سرقت نشد. تقریباً همه‌ی مقبره‌ها در دره پادشاهان غارت شدند، به‌جز آرامگاه توت‌عنخ‌آمون که یکی از معدود استثناها بود و تقریباً دست‌نخورده باقی ماند.