کرمان رصد - بسیج به عنوان میراث ماندگار امام خمینی (ره)، در طول بیش از چهار دهه گذشته تجسم عینی مردمی‌بودن نظام اسلامی و نماد زنده پیوند ناگسستنی ملت با آرمان‌های انقلاب اسلامی بوده است.
به گزارش خبرگزاری صدا و سیما ؛ 29 آبان تا 5 آذر، به عنوان «هفته بسیج» نام‌گذاری شده است. سخنان امام خمینی (ره) مبنی بر تشکیل ارتش بیست میلیونی در چهارم آذرماه 1358، مقدمه‌ای برای تشکیل بسیج بود. ایشان آن روز در جمع اعضای سپاه پاسداران بیان کردند: «باید یاد بگیرید و یاد بدهید رفقایتان را. جوان‌ها را یادشان بدهید؛ و همه جا باید این طور بشود که یک مملکت بعد از یک چند سالى بشود یک کشورى با 20 میلیون جوان که دارد بیست میلیون تفنگدار داشته باشد. بیست میلیون ارتش داشته باشد؛ و این یک همچه مملکتى آسیب بردار نیست» (صحیفه امام، 11/122).
با این فرمان تاریخی بسیج مستضعفین متولد شد. این فرمان، پاسخی دقیق به نیاز مبرم آن روز بود: ایجاد یک نیروی فراگیر مردمی برای حفاظت از دستاورد‌های انقلاب نو پای اسلامی در برابر تهدیدات داخلی و خارجی. در واقع بسیج از ابتدا بر پایه‌ی مفهومی عمیقاً ریشه‌دار در گفتمان انقلاب اسلامی یعنی «مردمی کردن امنیت» استوار بود.
همکاری با سپاه و کمیته‌های انقلاب اسلامی برای رویارویی با گروهک‌های ضد انقلاب و تجزیه طلب از اولین تجربه‌های بسیج در عرصه امنیت بود. اوج شکوفایی و آزمون بسیج نیز در طول هشت سال جنگ تحمیلی رژیم صدام علیه ایران رخ داد. در این دوره بسیج با سازماندهی و اعزام داوطلبانه‌ی صد‌ها هزار مرد و زن از همه‌ی اقشار جامعه به جبهه‌های نبرد، نه تنها به عنوان یک نیروی رزمی مکمل ارتش و سپاه عمل کرد، بلکه به ستون فقرات مقاومت و پایداری ملت ایران تبدیل شد. بر این اساس رهبر معظم انقلاب با تاکید بر نقش بسیج در دوران دفاع مقدس، بیان کردند: «مطمئن باشید اگر حضور بسیج مستضعفین در هشت سال دفاع مقدس نبود، امروز سرنوشت کشور چیز دیگری بود» (4/9/88).
در این برهه فرهنگ بسیجی که شامل مفاهیم ارزشمندی نظیر ایثار، انقلابی گری، مردم داری، ولایت پذیری بود، در کوره‌ی جنگ آبدیده و به گفتمان مسلط جبهه‌ها تبدیل شد.
با پذیرش قطعنامه‌ی 598 و پایان جنگ در سال 1367، این پرسش مطرح شد که بسیج با آن سرمایه‌ی عظیم انسانی و اجتماعی چه خواهد کرد؟ پاسخی فوری به این پرسش ارائه شد. بسیج متوقف نشد و به‌سرعت نقش‌های جدیدی را در عرصه‌ی سازندگی کشور بر عهده گرفت. بسیج سازندگی با حضور در دورافتاده‌ترین مناطق کشور، به اجرای پروژه‌های عمرانی، آموزشی، بهداشتی و فرهنگی پرداخت. این تحول، بسیج را از یک نهاد صرفاً نظامی به یک نهاد بزرگ اجتماعی تبدیل کرد؛ نهادی که با ورود به عرصه‌های گوناگون فرهنگی، اجتماعی، ورزشی، علمی، هنری و اقتصادی ظرفیت‌های جدیدی را برای خدمت به مردم ارائه داد.
در عرصه‌ی امنیت داخلی نیز، بسیج به عنوان بازوی مردمی نیرو‌های انتظامی عمل کرد. حضور بسیج در مقابله با فتنه‌ها و آشوب‌های داخلی مانند حوادث سال 1378 و 1388، نشان داد که این نهاد همچنان به عنوان ضامن امنیت مردم و حافظ دستاورد‌های انقلاب عمل می‌کند. این نقش‌آفرینی، بسیج را به یکی از ارکان راهبردی نظام اسلامی در مدیریت بحران‌های داخلی بدل کرده است.
در سال‌های گذشته، با تغییر ماهیت تهدیدات از سخت به نرم و اقدام دشمن برای جنگ ترکیبی، بسیج بار دیگر نقش خود را بازتعریف کرده است. در این سال‌ها که دشمنی‌های نظامی آشکار جای خود را به جنگ اقتصادی، جنگ روانی، جنگ رسانه‌ای و تلاش برای ایجاد شکاف میان مردم و نظام اسلامی داده است، بسیج نیز با هدف مقابله با تهدیدات نرم دشمن و با ایجاد و تقویت واحد‌های ویژه‌ای مانند «بسیج رسانه» به عرصه‌ی مقابله با این تهدیدات پا گذاشته است. مقاومت فرهنگی راهبرد اصلی بسیج در برابر هجوم نرم دشمن است. بسیج مستضعفان در این دوره، خود را به عنوان سپر فرهنگی نظام اسلامی در دانشگاه‌ها، مراکز علمی و عرصه‌ی عمومی تثبیت کرده و فعالانه در برابر تهاجم مستکبران مقاومت کرده است.
به صورت خلاصه بسیج را می‌توان تداوم بخش گفتمان انقلاب اسلامی دانست؛ نهادی زنده و پویا که اندیشه انقلابی را در بطن جامعه نهادینه کرده و از نسلی به نسل دیگر منتقل می‌کند. این نهاد، سرمایه‌ی اجتماعی بی‌بدیل جمهوری اسلامی است که با شبکه‌ای عظیم و عمیق در میان اقشار مختلف، در مواقع بحران قابلیت بسیج سریع و وسیع را به نظام می‌دهد.
بسیج مستضعفان نشان داده که نهادی چندوجهی و انعطاف‌پذیر است و توانایی تحول و تطابق با شرایط متغیر را دارد؛ از میدان رزم تا عرصه‌ی سازندگی، و از مقابله با تهدید سخت تا جنگ نرم. همچنین این نهاد به عنوان بخشی از ساختار دفاعی- امنیتی کشور، همواره به عنوان یک اهرم بازدارندگی قدرتمند در برابر هرگونه تجاوز خارجی یا آشوب داخلی عمل کرده است.
امروز دیگر اندیشه بسیج محدود به مرز‌های ایران اسلامی نیست؛ اکنون تفکر بسیجی نه تنها در سطح منطقه که در میان برخی از ملت‌های دور دست هم به روشنی انتشار یافته است. جبهه مقاومت نیز امتدادی از اندیشه بسیج در پهنه غرب آسیا به شمار می‌رود. بسیج نه صرفا با امکانات سخت افزاری، بلکه با در برگرفتن ارزش‌های الهی و انسانی توانسته است خود را به عنوان یک نسخه نجات بخش برای مقاومت ملت‌ها در برابر نظام سلطه معرفی کند و این موضوعی است که به بسط و گسترش اندیشه بسیج در میان ملت‌ها انجامیده است. موضوعی که سال‌ها پیش رهبر معظم انقلاب به آن اشاره داشته‌اند: «هفته بسیج، در حقیقت فرصتی برای ارائه حرکت عظیمی است که به وسیله امام بزرگوار راحل، در این کشور پایه‌گذاری شد و این حرکت، در این منطقه اسلامی و دینی، برای دیگر ملت‌ها هم ان شاء الله الگو و سرمشق خواهد شد». (30/8/75)؛
بنابراین بسیج را نباید صرفا به عنوان یک نهاد نظامی خوانش کرد؛ بلکه یک پدیده اجتماعی منحصر‌به‌فرد است که پس از انقلاب اسلامی، از روحیه‌ی خدا باوری، ولایت پذیری، وطن دوستی، ایثار و نوع دوستی مردم ایران نشأت یافته و به تدریج در نقاط مختلفی از جهان امتداد یافته است و این چیزیست که موجب هراس نظام سلطه و تلاش برای حذف این اندیشه شده است؛ غافل از اینکه اندیشه‌ای که مبتنی بر ارزش‌های الهی بوده و ریشه در قلب انسان‌ها دارد؛ هیچگاه نابود نخواهد شد.
نویسنده و پژوهشگر: عباس کریمیان