کرمان رصد - روزنامه سازندگی /متن پیش رو در سازندگی منتشر شده و بازنشرش در آخرین خبر به معنای تاییدش نیست
دولت پزشکیان با فعال‌شدن مکانیسم ماشه و بازگشت تحریم‌ها، ناگزیر شده به‌جای برنامه‌ریزی بلندمدت، همچون آتش‌نشان‌ها، بی‌وقفه درگیر مهار بحران‌های روزانه شود؛ از کمبود دارو تا نوسان ارز و … . در چنین وضعیتی، سیاست‌گذاری به واکنش بدل می‌شود و توسعه، قربانی اضطرار و بقا می‌گردد. “سازندگی” به بررسی این موضوع پرداخته است
بازار ![]()
یک ســال پس از وعده‌هایی برای عبور از بحران، پزشــکیان و همکارانــش در دولت، ناگهان با تحریم‌های خردکننده‌ای روبه رو شــده اند که اساس دولت او و مردم ایران را هدف قــرار داده اند و دولت را از مســیر برنامه ریزی بلندمدت منحــرف کرده و به جبهــه تأمین روزانه نــان، دارو و آرامش روانی مردم کشانده اســت. دولت پزشــکیان که بنا بود فرصتی برای توسعه باشد با فعال شدن مکانیسم ماشه رسما به دولتی برای تأمین معیشــت تبدیل شــد. فشــار روانی تحریم‌هــای پیــش رو، محدودیت‌های ارزی و کســری بودجه مزمن باعث شده که اولویت دولت از برنامه‌هــای میان مدت و بلندمدت به تأمین نیازهای روزمره مردم تغییر کند. دیروز در حالی که در مجلس تحرکات جدی برای اجرایی شــدن مکانیسم کالابرگ در جریان بود، مسعود پزشکیان در مراسم گرامیداشت روز آتش نشانی با تأکید بر اراده ملت، گفت: «انتخاب با ملت ماست؛ یا باید سر خم کنیم یا باید بایستیم».
هم زمان، معاون اول رئیس جمهور رســما اولویت دولت را تأمین معیشت مردم اعلام کرد. این موضع گیری‌ها نشان می دهد که از این پس باید شــاهد تغییر چشمگیر ریل سیاست‌گذاری و ادبیات سیاســی باشــیم؛ ادبیاتی که بر مقاومت و استقامت در برابر فشــارهای بیرونی تأکید دارد و سیاســت‌هایی که آغاز دوره ای از ریاضت اقتصادی و تمرکز بر مدیریت محدودیت‌ها و بحران های معیشتی را رقم می زند. از آن ســو، نمایندگان مجلس و مخالفــان دولت نیز از این وضعیت در جهت فشــار به دولت سواســتفاده کــرده و تلاش می کنند همزمان با فشــار خارجی، آنها نیز به نارضایتی داخلی دامن بزنند و به بهانه‌های مختلف، وزرا را نیز به میدان استیضاح بکشانند. با این حال تلاش دولت و جبهه وفاق در حال حاضر تامین نیازها و مایحتاج مردم اســت. به طور مشــخص، محمدرضا عارف با بیان اینکه وظیفه دولت تامین مایحتاج مردم برای رفع نگرانی‌هاست، گفت: «حفظ آرامش جامعه مهم ترین دستاورد جنگ اخیر بود که با تلاش‌های مسئولان مختلف، فروشگاه‌ها مملو از کالاهای مورد نیاز مردم شد و ادامه این اقدامات، راهبرد اصلی و اساسی دولت است.» محمدرضا عارف با اشاره به اینکه «تجربه جنگ 12روزه تحمیلی نشــان داد که اگر آمادگی کامل داشته باشیم، دشمن نمیتواند کاری از پیش ببرد،» گفت: «باید بــا عوامل بر هم زننده ثبات و آرامش بــازار و تغییرات ناگهانی قیمت‌ها برخــورد و پس از ارزیابی و رفع اشــکالات تجارب گذشته از همه دســتاوردها و اقدامات در طول سالیان گذشته اســتفاه کنیم». ظاهرا مهم ترین محور سیاست‌های اقتصادی دولت در شــرایط کنونی را می توان در ســه بخش خلاصه کرد؛ تأمین کالاهای اساسی و دارو از طریق ذخیره‌سازی و تخصیص ارز برای واردات، مدیریت کســری بودجه با وجود وعده بانک مرکــزی برای کنتــرل نقدینگی کــه افزایش پایه پولــی و تورم اجتناب ناپذیر به نظر می رســد و حفظ آرامش روانی جامعه با پر کردن قفسه‌های فروشــگاه‌ها و نمایش مدیریت نسبی بازار به منظور جلوگیری از بروز نگرانی و اعتراض‌های اجتماعی. ظاهرا جمع بندی نهادهای دولتی این است که اگر دولت در شرایط کنونی نتواند، شــرایط را به خوبی مدیریت کند و به طور مشخص موفق به تامین منابع مالی و بودجه خود نشود، احتمال بروز بحران‌های اجتماعی وجود دارد. دولت بر بر این باور است که برای مقابله با آثار تشدید تحریم‌ها، ضروری است تامین ارز کشــور بدون وقفه ادامه یابد و ذخایر کالاهای اساسی به میزان کافی نگهداری شــود. همچنین به زعم تصمیم گیران اقتصادی باید حساسیت ویژه ای نسبت به تامین ارز مورد نیاز حوزه دارو وجود داشــته باشــد تا با کمبود مواجه نشویم. رئیس کل بانک مرکزی اطمینان داده که بــا رعایت این موارد و در صورت عدم بروز رخدادهای غیرمنتظره، می توان تا پایان سال امور اقتصادی را بدون مشــکلات اساسی پیش برد. با این توصیف سال آینده، سالی ســخت تر خواهد بود. آیا دولت می تواند شرایط فعلی را مدیریت کند؟
بنا به پیش بینی اقتصاددانان در آینده نزدیک اقتصاد ایران تحت فشــارهای متعددی قرار می گیرد؛ از یک ســو، فعال شدن مکانیســم ماشه و تشدید تحریم ها، جریان ورودی ارز و دسترســی به منابع مالی بین المللی را محدود می کند و از ســوی دیگر، جریان تجارت خارجی با مشــکلات زیادی مواجه می شود. کســری بودجه مزمن، که در سال‌های اخیر بــه دلیل کاهش درآمدهای نفتــی و محدودیت‌های تجاری تشدید شــده، دولت را به سمت پولی ســازی کسری بودجه سوق داده است. بانک مرکزی اگرچه وعده کنترل روندهای خلق پول را داده اما واقعیت‌های اقتصادی نشان می دهد که افزایش تورم در ماه‌های آینده اجتناب ناپذیر است. این اتفاق به ویژه در شــرایطی که دولت برای تأمین کالاهای اساسی و دارو به ارز نیاز دارد، فشــار مضاعفی بر منابع محدود ارزی وارد می کند. وابســتگی به تأمین ارز برای کالاهای اساسی، دارو و نهاده‌های تولید، در حالی که ذخایر ارزی تحت فشار تحریم‌ها قــرار دارد، دولت را در موقعیت شــکننده ای قرار داده اســت. در این میان به عقیده برخی اقتصاددانان نزدیک به حاکمیت، توانایــی دولت در یافتن راه‌های جایگزین برای تأمین ارز مانند گســترش تجارت با کشــورهای همسایه یا اســتفاده از ظرفیت‌های تهاتر می تواند، نقش تعیین کننده ای در کاهش فشــار تحریم‌ها داشته باشد. با این توصیف به نظر می رســد، مســیر تأمین کالاهای مورد نیاز کشور بیشتر به ســمت همکاری‌های تهاتری با چین و هند هدایت خواهد شــد. این دو کشور به دلیل ظرفیت بالای تولید، تنوع کالاها و انعطاف پذیری در روابط تجاری می توانند، جایگزینی مهم برای منابع محدود ارزی و مسیرهای وارداتی سنتی باشند. به عقیده استراتژیست‌های نزدیک به حاکمیت، بهره گیری از این مســیرها نه تنها به کاهش فشار تحریم‌ها کمک می کند بلکه امکان تأمین کالاهای اساســی، دارو و نهاده‌های تولید را با سرعت و پایداری بیشتری فراهم می آورد و نقش مهمی در سیاست‌های کوتاه مدت معیشتی دولت ایفا خواهد کرد. در روزهای گذشــته یکــی از گزاره‌های مهم ایــن بوده که مردم ایران در دهه 1380تجربه تحریم‌های همه جانبه را از ســر گذرانده اند و اکنون نیز می توانند این شرایط را پشت سر بگذارند. این گزاره یک تله بزرگ دارد؛ اینکه شرایط فعلی ایران با وضعیت دهه 1380تفاوت‌های قابل توجهی دارد که بر شــدت و نحوهًا مدیریت تحریم‌ها تأثیر می گذارد. در دهه 1380تحریم‌ها عمدت محدود به بخش‌های بانکی و نفتی بودند و اقتصاد کشور هنوز از برخــی ذخایر ارزی و منابع داخلی برخــوردار بود که امکان تعدیل فشارها را فراهم می کرد. در آن زمان ساختار تولید داخلی کمتر وابســته به واردات بود و بخش قابل توجهی از کالاهای اساســی و نهاده‌های تولید داخل تأمین میشــد بنابراین تأثیر شــوک‌های ارزی تا حدی کنترل پذیر بــود. اما اکنون تحریم‌ها همزمان در چند جبهه اعمال می شــوند و دامنه آنها گسترده تر اســت به طوری که محدودیت در دسترســی به ارز، کالاهای اساســی، دارو و فناوری‌هــای کلیدی همزمان فشــار ایجاد می کند. همچنین وابستگی تولید داخلی به واردات بیشتر شده و ذخایر ارزی موجود محدودتر است، در حالی که تورم و کسری بودجه مزمن به ســطح بالاتری رسیده اند. علاوه بر این در دهه 1380شبکه‌های تجاری و مسیرهای جایگزین بین المللی هنوز قابل استفاده بودند اما امروز محدودیت‌های بین المللی شدیدتر و جایگزین‌های تجاری محدودتر شــده است. بنابراین دولت کنونی در مواجهه با تحریم‌ها با ترکیبی از فشارهای اقتصادی، محدودیت منابع و نیاز شدید به تأمین معیشت مردم روبه روست که سطح پیچیدگی و فوریت مدیریت آن از دهه 1380به مراتب بالاتر است.