کرمان رصد - جماران / درآمد از دست رفته دولت به واسطه معافیت‌ها و بخشودگی‌های مالیاتی اشخاص حقوقی در سال جاری حدود 853 هزار میلیارد تومان برآورد می‌شود؛ رقمی که از کل مالیات مصوب برای اشخاص حقوقی نیز بیشتر است.
توزیع نرخ موثر مالیاتی کاملا ناهمگن است و شرکتهای بزرگ و پرسود بیشترین بهره را از معافیت‌ها می‌برند. در صدک 100 ام شرکتها، 57 درصد دارای نرخ مؤثر صفر تا 10 درصد هستند، در حالی که این نسبت در صدک 1 تا 90 تنها 16 درصد است. 91 درصد از کل سود شرکتها در کشور مربوط به شرکتهای صدک 100 ام است و از میان 200 شرکت پرسود در سال 1400، 66 درصد کمتر از 10 درصد مالیات پرداخت کرده‌اند. تنها 4 درصد از این شرکتها تقریباً معاف از مالیات نبودند. مرکز پژوهش‌های مجلس تاکید کرده است که اصلاح معافیت‌های مالیاتی و شفاف‌سازی نحوه برخورداری شرکتها از مشوق‌ها، می‌تواند نقش مالیات را به منبع اصلی تامین بودجه و ابزار سیاست‌گذاری اقتصادی تبدیل کرده و عدالت مالیاتی را تقویت کند.
مرکز پژوهش‌های مجلس شورای اسلامی با انتشار گزارشی درباره مالیات بر درآمد شرکتها در ایران در بودجه 1403، به بررسی نرخ موثر مالیات پرداخت شده توسط شرکتها پرداخته است. این گزارش نشان می‌دهد که رویکردهای مالیاتی علاوه بر تامین منابع مالی مورد نیاز دولت، می‌تواند به‌عنوان ابزاری برای سیاست‌گذاری نیز مورد استفاده قرار گیرد. حمایت موثر، هدفمند، مشروط و موقت از بخش تولید جهت طی مراحل رشد و سرمایه‌گذاری در حوزه‌های اولویت‌دار همواره جزو اهداف سیاست‌گذار بوده است.
بازار
853 هزار میلیارد تومان معافیت مالیاتی؛ چالش بزرگ بودجه
بازوی پژوهشی مجلس در این گزارش آورده است: طبق گزارش سازمان برنامه و بودجه در ذیل لایحه بودجه سال 1404، برآورد می‌شود در سال جاری 853 هزار میلیارد تومان از درآمدهای دولت به واسطه معافیت‌ها و بخشودگی‌های مالیاتی اشخاص حقوقی حاصل نشود. این رقم از کل مالیات مصوب شده برای اشخاص حقوقی بیشتر است و وصول آن می‌تواند اثر قابل توجهی بر پوشش کسری بودجه و ایجاد ثبات اقتصادی داشته باشد.
درآمد از دست‌رفته دولت در شرکتهای پرسود، دو برابر مالیات قطعی آنهاست
درآمد از دست رفته دولت از محل معافیت‌ها و بخشودگی‌های مالیاتی در صدک 100 ام شرکتها معادل دو برابر کل مالیات قطعی این شرکت‌هاست، در حالی که همین نسبت برای صدک 1 تا 90 نزدیک به 22 درصد است. 91 درصد از کل سود شرکتها در کشور مربوط به شرکتهای صدک 100 ام است.
نرخ موثر مالیات شرکتها؛ کمتر از یک‌سوم نرخ قانونی است
نرخ موثر مالیات بر درآمد شرکتها با تقسیم مالیات شرکت بر سود قبل از کسر مالیات به دست می‌آید. این شاخص نشان می‌دهد که فاصله نرخ موثر از نرخ قانونی اثر تجمیعی معافیت‌ها، بخشودگی‌ها و مشوق‌های مالیاتی است. هرچه نرخ موثر کمتر از 25 درصد باشد، نشان‌دهنده استفاده بیشتر از مشوق‌های مالیاتی است. نتایج این پژوهش مبتنی بر اطلاعات بیش از 300 هزار شرکت است که اظهارنامه مالیاتی ارائه کرده‌اند.
14 درصد شرکتها با معافیت کامل، 67 درصد با حداکثر نرخ مالیات
در سال 1400، بیش از نیمی از کل شرکتها ، 67 درصد، مشمول معافیت یا بخشودگی نشده و نرخ موثر مالیات آنها بین 24 تا 25 درصد بود، در حالی که 14 درصد از شرکتها تقریبا از معافیت کامل برخوردار و نرخ موثر آنها صفر تا 1 درصد بود. روند شرکتهای معاف از مالیات در سال‌های 1396 تا 1401 پایدار بوده است.
معافیت‌های گسترده در شرکتهای پرسود؛ تنها 4 درصد با نرخ نزدیک به قانونی مالیات می پردازند
درصدک 100 ام شرکتها، به طور متوسط بهره‌مندی بیشتری از معافیت‌ها دارد؛ 57 درصد این شرکتها دارای نرخ موثر کمتر از 10 درصد هستند، درحالیکه همین نسبت در صدک 1 تا 90، 16 درصد است. از میان 200 شرکت پرسود در سال 1400، بالغ بر 66 درصد دارای نرخ موثر کمتر از 10 درصد بودند و تنها 4 درصد تقریبا مشمول معافیت یا بخشودگی نشده و نرخ موثر بین 24 تا 25 درصد داشتند. این 200 شرکت، 71 درصد از مجموع سود قبل از مالیات تمامی شرکتها را تشکیل می‌دهند.
مرکز پژوهش‌های مجلس تاکید کرده است که ارائه تصویر دقیق از مالیات بر درآمد اشخاص حقوقی، امکان اصلاح قانونی و اجرای سیاست‌های برنامه هفتم را فراهم می‌کند تا مالیات به منبع اصلی تامین بودجه تبدیل شود و نقش هدایت و تنظیم‌گری مالیات در اقتصاد با تاکید بر رونق تولید و عدالت مالیاتی به صورت کارا و هدفمند پیاده شود.