کرمان رصد - اعتماد /متن پیش رو در اعتماد منتشر شده و بازنشرش در آخرین خبر به معنای تاییدش نیست
دیپلماسی هسته‌ای بیش از مانورهای حقوقی به توافق سیاسی با واشنگتن برای منافع امنیتی و اقتصادی مشروط است
بازار ![]()
نوشین محجوب| اخیرا برخی رسانه‌های غربی ادعاهایی مبنی بر احتمال ازسرگیری گفت‌وگوهای دیپلماتیک میان ایران و ایالات‌متحده مطرح کرده‌اند؛ رایزنی‌هایی بدون نقش‌آفرینی عمان با میانجیگری کشوری ثالث. هر چند این ادعاها تاکنون ازسوی هیچ یک از مقامات رسمی جمهوری اسلامی ایران یا ایالات‌متحده تایید نشده است. به این بهانه روزنامه اعتماد در گفت‌وگویی اختصاصی با رحمان قهرمانپور، کارشناس مسائل بین‌الملل به بررسی ابعاد احتمالی ادعاها مطرح شده پرداخته است. به باور قهرمانپور طرح چنین ادعاهایی در فضای رسانه‌ها نشان‌دهنده رویکرد چندوجهی ایران درقبال مسائل هسته‌ای، تحریم‌ها و مذاکرات بین‌المللی است.
مشروح گفت‌وگو در ادامه آمده است:
قهرمانپور در پاسخ به سوال نخست «اعتماد» درباره ادعای رسانه‌های غربی مبنی بر از سرگیری رایزنی‌ها و احتمال تحقق چنین سناریویی گفت: براساس اطلاعات دریافتی از منابع متعدد، به نظر می‌رسد گزارش‌ها مبنی بر احتمال از سرگیری مذاکرات میان ایران و ایالات متحده صحت دارد و به‌نظر می‌رسد ایران با هدف حفظ مسیر دیپلماسی و جلوگیری از بسته شدن کانال‌های گفت‌وگو تصمیم گرفته به میز مذاکره بازگردد. این تصمیم احتمالا در راستای کاهش تنش‌ها و ایجاد آرامش در فضای داخلی کشور اتخاذ شده است، به‌ویژه با توجه به نگرانی‌های موجود در مورد احتمال تشدید تنش‌ها. با این حال به باور قهرمانپور هنوز مشخص نیست که ایالات‌متحده با پیش‌شرط‌ها و پیشنهادهای ایران موافقت خواهد کرد یا خیر.
قهرمانپور در پاسخ به سوال «اعتماد» مبنی بر تاثیر شکاف‌های حاکم بر فرآیند دیپلماسی نیز تاکید کرد: شواهد حاکی از آن است که مذاکرات به زودی آغاز خواهد شد، اما باتوجه به اختلافات عمیق میان دوطرف و تشدید فضای بی‌اعتمادی در ایران پس از جنگ 12 روزه، نمی‌توان نسبت به موفقیت مذاکرات خوشبین بود. شرایط کنونی برای دستیابی به توافق، حتی در مقایسه با دوره پیش از جنگ 12 روزه، به‌مراتب دشوارتر به نظر می‌رسد.
این کارشناس مسائل بین‌الملل در ادامه گفت‌وگو با «اعتماد» ضمن اشاره به دیدگاه‌های مخالف در اسراییل درباره نقش احتمالی این بازیگر در صورت ازسرگیری رایزنی‌ها خاطرنشان کرد: گروهی در اسراییل معتقدند که پس از جنگ 12 روزه و حمله این بازیگر به تاسیسات هسته‌ای کشورمان، تهدید هسته‌ای ایران دیگر برای این بازیگر فوریت ندارد. حامیان این دیدگاه بر این باورند که اسراییل باید از یک توافق جامع میان ایران و امریکا استقبال کند، زیرا هزینه‌های چنین توافقی برای اسراییل کمتر از هزینه‌های اقدام نظامی مجدد علیه تاسیسات هسته‌ای ایران است.
علاوه بر این، حمله نظامی مجدد ممکن است انگیزه ایران را برای توسعه تسلیحات هسته‌ای افزایش بدهد. در مقابل، دیدگاه دیگری وجود دارد که از حمایت بنیامین نتانیاهو و جریان راست افراطی برخوردار است، این باور بر این اصل استوار است که اسراییل تنها باید به توافقی رضایت بدهد که تمامی خواسته‌های این بازیگر، ازجمله کاهش برد موشک‌های ایران در آن گنجانده شده باشد.
براساس این دیدگاه، اگر توافق میان ایران و امریکا از نظر اسراییل به اندازه کافی محدودکننده نباشد، اسراییل باید همانند گذشته تلاش کند تا از نهایی شدن آن جلوگیری کند. البته باید در نظر داشت در این زمینه دو نگاه به توافق در اسراییل وجود دارد: گروه نخست از یک توافق نسبتا مناسب میان ایران و امریکا حمایت می‌کند، گروه دوم تنها به یک توافق حداکثری و کاملا محدود کننده رضایت می‌دهند.
قهرمانپور در ادامه با اشاره به افزایش فشارهای غرب بالاخص تروییکای اروپایی بر ایران درباره فعال شدن ماشه خاطرنشان کرد: برای جلوگیری از فعال‌سازی مکانیزم ماشه، راهکارهای حقوقی متعددی مطرح شده است. یکی از این راهکارها که عباس عراقچی و برخی دیپلمات‌ها بر آن تاکید دارند این است که چون اروپا از حمله اسراییل به تاسیسات هسته‌ای حمایت کرد لذا روح برجام را نقض کرد و در نتیجه عضویت اروپا در این توافق زیر سوال رفته و نمی‌تواند مکانیسم ماشه را احیا کند.
طرفداران این نظر می‌گویند براساس معاهدات کنوانسیون وین، چنین گزاره‌ای می‌تواند مانع از آن شود که اروپا درخواست فعال‌سازی مکانیزم ماشه را مطرح کند. راهکار دیگر پیشنهاد شده، خروج همزمان ایران، روسیه و چین از برجام است که به منظور جلوگیری از احیای مکانیزم ماشه ارائه شده است.
با این حال به باور این کارشناس مسائل بین‌الملل راهکارهای حقوقی مطرح شده چندان امیدوارکننده نیست و احتمال نتیجه بخش بودن آنها جهت جلوگیری از فعال‌سازی مکانیزم ماشه پایین است. از منظر سیاسی، به نظر می‌رسد که جلوگیری از فعال‌سازی مکانیزم ماشه درنهایت به توافق میان ایران و ایالات‌متحده وابسته باشد.
کشورهای اروپایی احتمالا تنها در صورت حصول چنین توافقی حاضر به خودداری از فعال‌سازی مکانیزم ماشه خواهند بود. مکانیسم ماشه از آن‌رو اهمیت دارد که در صورت عدم فعال‌سازی مکانیزم ماشه، محدودیت‌های اعمال‌شده توسط شورای امنیت سازمان ملل بر فعالیت‌های هسته‌ای ایران در آبان 1404 لغو خواهد شد. این امر امتیاز قابل‌توجهی برای ایران به شمار می‌رود و به همین دلیل، کشورهای اروپایی تمایلی به لغو این محدودیت‌ها بدون حصول توافق ندارند.قهرمانپور در پاسخ به سوالی درباره کنش تهران در برابر فعال‌سازی احتمالی ماشه، گفت: در صورت عدم حصول توافق میان ایران و ایالات‌متحده و فعال‌سازی مکانیزم ماشه که به بازگشت تحریم‌های شورای امنیت سازمان ملل منجر خواهد شد، فشارها بر ایران به طور قابل‌توجهی افزایش خواهد یافت. برخی معتقدند که ایالات‌متحده پیش‌تر حداکثر تحریم‌های ممکن را علیه ایران اعمال کرده و بازگشت تحریم‌های شورای امنیت تاثیر چندانی نخواهد داشت. با این حال انتقادهایی در این باره مطرح است. نخست، تاب‌آوری کشورها در برابر تحریم‌ها با گذشت زمان کاهش می‌یابد. در سال 1404، توانایی ایران برای مقاومت در برابر تحریم‌ها به‌مراتب کمتر از سال 94 است. دوم، فعال‌سازی مکانیزم ماشه و احیای قطعنامه‌های تحریمی شورای امنیت می‌تواند بار دیگر ایران را به عنوان تهدیدی در عرصه بین‌المللی مطرح کند و این موضوع از منظر حقوقی و سیاسی پیامدهای جدی به دنبال خواهد داشت.
از منظر قهرمانپور، بازگشت تحریم‌ها و قرار گرفتن ایران ذیل فصل هفتم منشور سازمان ملل می‌تواند حتی کشورهای دوست ایران، مانند چین، امارات و ترکیه، که از شرکای تجاری اصلی کشورمان هستند را در گسترش همکاری‌ها و حمایت از ایران در سازمان‌های بین‌المللی با تردید مواجه کند. این کشورها ممکن است همانند گذشته، در زمینه کاهش اثرات تحریم‌ها با ایران همکاری نکنند، که فشار بر ایران را دوچندان خواهد کرد.
این کارشناس مسائل بین‌المللی در ادامه خاطرنشان کرد: در مورد واکنش احتمالی ایران، به‌نظر نمی‌رسد خروج از معاهده منع گسترش تسلیحات هسته‌ای (NPT) در حال حاضر در دستور کار جمهوری اسلامی قرار داشته باشد. با این حال، در صورت فعال‌سازی ماشه، ممکن است گروه‌هایی در ایران خواستار خروج از NPT یا قطع کامل همکاری‌ها با آژانس بین‌المللی انرژی اتمی شوند. هر یک از این اقدامات برای ایالات‌متحده و اروپا از اهمیت بسزایی برخوردار است و می‌تواند به ایجاد بحرانی جدی در نظم هسته‌ای جهانی منجر شود.
قهرمانپور در ادامه گفت‌وگوی خود با «اعتماد» به سفر معاون رییس آژانس بین‌المللی انرژی اتمی به تهران بدون حضور بازرسان اشاره کرد و گفت: ایران همکاری‌های خود با نهاد پادمانی را به طور کامل متوقف نکرده بلکه به دلیل نارضایتی از عملکرد این نهاد و گزارش‌های رافائل گروسی، بخشی از همکاری‌های داوطلبانه خود را معلق کرده است. از همین رو یکی از مسائل کلیدی کنونی میان ایران و نهاد پادمانی، موضوع بازدید بازرسان آژانس از تاسیساتی است که هدف حملات ایالات‌متحده و اسراییل قرار گرفته‌اند. کشورهای غربی برای ارزیابی فنی میزان خسارات واردشده به این تاسیسات، خواستار دسترسی به آنها هستند. با این حال، به‌نظر می‌رسد ایران تمایلی به واگذاری این امتیاز استراتژیک ندارد.
به باور قهرمانپور، ایران در تلاش است تا با آژانس بین‌المللی انرژی اتمی درباره چارچوب جدیدی برای همکاری دست یابد که می‌تواند به کاهش برخی از تنش‌ها میان دو طرف منجر شود. از منظر این کارشناس بین‌الملل با وجود نفوذ قدرت‌های بزرگ، ازجمله ایالات‌متحده و اروپا، در این نهاد پادمانی، باید توجه داشت که این نهاد به عنوان یک سازمان بین‌المللی معتبر، مسوول رسمی نظارت بر اجرای معاهده منع گسترش تسلیحات هسته‌ای (NPT) است. از این‌رو، صرف‌نظر از نوع روابط ایران با غرب، اهمیت جایگاه آژانس بین الللی انرژی اتمی به عنوان تنها نهاد معتبر بین‌المللی برای ارزیابی برنامه هسته‌ای ایران غیرقابل‌انکار است. بر این اساس، ایران تمایلی به قطع کامل همکاری‌های خود با آژانس ندارد و حفظ این رابطه را در راستای منافع خود می‌داند.
قهرمانپور در ادامه گفت‌وگوی خود با «اعتماد» خاطرنشان کرد: با توجه به حملات ایالات‌متحده و اسراییل به تاسیسات غنی‌سازی ایران، پافشاری تهران بر حق غنی‌سازی از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است. به‌نظر می‌رسد ایران، با آگاهی از اینکه در شرایط کنونی امکان ازسرگیری فوری غنی‌سازی وجود ندارد، بر این نکته تاکید دارد که دست‌کم حق غنی‌سازی در خاک خود، که در توافق برجام به رسمیت شناخته شده بود، حفظ شود.
این پافشاری لزوما به معنای قصد ایران برای ازسرگیری غنی‌سازی در ماه‌های آتی نیست، بلکه هدف اصلی به‌رسمیت شناخته شدن این حق از منظر حقوقی و بین‌المللی است. علاوه بر این، این موضوع از منظر داخلی نیز حائز اهمیت است. در صورت حصول توافق لازم است تهران برای جلب حمایت افکار عمومی دستاوردهای این توافق را نیز توجیه کند. یکی از مهم‌ترین دستاوردها حفظ حق غنی‌سازی در خاک ایران است. با این حال، باید توجه داشت که ایران ایده تشکیل کنسرسیوم غنی‌سازی را رد نکرده و این پیشنهاد همچنان به عنوان گزینه‌ای برای همکاری‌های آینده مطرح است. قهرمانپور در پاسخ به سوال دیگر «اعتماد» درباره موج تازه تحریم‌های امریکا و همچنین واکنش احتمالی چین به محدودیت‌های واشنگتن بر صادرات نفت کشورمان به چین خاطرنشان کرد: پکن تحریم‌های یک‌جانبه اعمال شده توسط امریکا که تحت عنوان تحریم‌های ثانویه شناخته می‌شوند، به ویژه در مورد ایران و روسیه را غیرقانونی تلقی می‌کند. این موضع‌گیری نه به دلیل حمایت چین از ایران بلکه بخشی از سیاست اصولی این کشور در راستای ایجاد نظم نوین جهانی با محوریت پکن محسوب می‌شود. در قالب این نظم پیشنهادی، چین به‌طور کلی با استفاده از ابزار تحریم به عنوان اهرم فشار مخالف است. این رویکرد می‌تواند به سایر کشورها اطمینان بدهد که در صورت بروز اختلاف با چین، این کشور از اعمال تحریم‌های یک‌جانبه علیه آنها خودداری خواهد کرد.
با این حال به باور این کارشناس مسائل بین‌الملل، باید توجه داشت که تحریم‌های کنونی علیه ایران به دلیل عدم فعال‌سازی مکانیزم ماشه، از سوی شورای امنیت سازمان ملل متحد اعمال نشده‌اند. این امر به چین امکان می‌دهد تا در برابر این تحریم‌ها مقاومت کند. اما در صورت فعال‌سازی ماشه و بازگشت تحریم‌های شورای امنیت، چین به عنوان عضو دائم این شورا، ناگزیر خواهد بود به بخشی از این تحریم‌ها پایبند بماند و آنها را اجرا کند، همان‌گونه که در گذشته نیز چنین کرده است. این موضوع می‌تواند پیامدهای مهمی برای سیاست خارجی چین و تعاملات آن در نظام بین‌الملل به دنبال داشته باشد.