کرمان رصد - وطن امروز / «بومرنگ اسنپ‌بک» عنوان یادداشت روز در روزنامه وطن امروز به قلم رضا رحمتی است که می‌توانید آن را در ادامه بخوانید:
در روزها و ماه‌های آینده کشور یک بار دیگر (با فعال شدن یا حتی نشدن) در معرض مکانیسم ماشه قرار خواهد گرفت. چه مکانیسم ماشه فعال شود (که با توجه به قرائن مشخص است این اتفاق خواهد افتاد) چه نشود، از هم‌اینک مشخص است اروپایی‌ها و آمریکا در تلاش برای ایجاد بن‌بست‌های اقتصادی برای ایران هستند. فعال‌سازی مکانیسم ماشه توسط تروئیکای اروپا (فرانسه، آلمان و انگلیس) و پیامدهای آن برای روند تحریم‌های ایران، نکات مهمی را مطرح می‌کند.
* مکانیسم ماشه و بازگرداندن تحریم‌ها
بر اساس قطعنامه 2231 شورای امنیت (2015)، هر یک از اعضای دائم شورای امنیت (آمریکا، روسیه، چین، فرانسه و انگلیس) می‌تواند با استناد به نقض برجام توسط طرف دیگر، درخواست بازگشت تحریم‌های پیشین (تحریم‌های شورای امنیت قبل از 2015) را کند. نکته مهم در این بین این است که 3 کشور اروپایی که در روابط بین‌الملل موسوم به تروئیکای اروپا هستند، طبق ماده 37 برجام می‌تواند از این مکانیسم برای اعمال فشار بر ایران استفاده کنند اما در وضعیتی بسیار تامل‌برانگیز این اقدام نیازمند رأی‌گیری در شورای امنیت «نیست».
* تضعیف اهرم فشار اروپا
بازار ![]()
در صورت فعال‌سازی مکانیسم ماشه و بازگشت خودکار تحریم‌ها علیه ایران، وضعیت روابط ایران و اروپا در موقعیتی ویژه قرار می‌گیرد. درست است به سبب خروج آمریکا از برجام، امکان فعال‌سازی مکانیسم ماشه توسط آمریکا وجود ندارد و تروئیکا می‌تواند در قالب مکانیسم ماشه تحریم‌ها را بازگرداند اما به سبب حضور آمریکا در شورای امنیت و استفاده از حق وتو، این تحریم‌ها براحتی لغو نخواهد شد. در واقع این اقدام می‌تواند به یک «سلاح دولبه» تبدیل شود و همان‌طور که وزارت امور خارجه ایران تصریح کرده است، اروپا را از جایگاه اخلاقی و روابط بین‌المللی خود در موضوع ایران ساقط خواهد کرد. طبیعتا از یک سو ایران تحت فشار اقتصادی شدیدتری قرار می‌گیرد و این موضوع مشخص است اما از سوی دیگر، اروپا کنترل خود بر روند تحریم‌ها و مذاکرات با ایران را به کلی از دست می‌دهد. بنابراین این وضعیت می‌تواند آنچه را تحت عنوان «اعتبار اروپا» از آن یاد می‌شود به عنوان یک بازیگر مستقل در مذاکرات هسته‌ای زیر سؤال ببرد، زیرا ایران ممکن است آنها را فاقد توانایی واقعی برای تعامل با تهران و صرفا به عنوان یکی از بازوهای آمریکایی روابط بین‌الملل در نظر گیرد.
* واکنش ایران و تأثیر بر مذاکرات
ایران در وهله نخست احتمالاً چنین اقدامی را بخشی از تلقی و برداشت کلی «غیرقابل اعتماد بودن اروپا» و نشان‌دهنده بی‌ثباتی موضع غرب تلقی می‌کند. اگر تحریم‌ها بازگردد و امکان لغو آنها وجود نداشته باشد، انگیزه‌های ایران برای مذاکره ممکن است کاهش یابد و حتی فراتر از آن نابود شود، به این دلیل که دیگر امتیازی باقی نمی‌ماند که اروپا بتواند یا بخواهد آن را در قالب مذاکره با ایران از دست بدهد یا به ایران بدهد. در حقیقت موقعیت امتیازگیری از اروپا سخت‌تر می‌شود. همچنین این سناریو می‌تواند به تقویت همکاری ایران با روسیه و چین بینجامد، چرا که این 2 کشور به عنوان حامیان بالقوه ایران در شورای امنیت عمل خواهند کرد. خصوصا که بعد از حمله متجاوزانه اسرائیل و آمریکا به ایران، ایران تلاش بیشتری برای همکاری استراتژیک با چین داشته و رفت و آمدهای نظامی و دیپلماتیک ایران به پکن فزونی یافته است.
* فعال‌سازی مکانیسم ماشه؛ بازی خطرناک اروپا
مکانیسم ماشه در کوتاه‌مدت می‌تواند فشار بر ایران را افزایش دهد اما در بلندمدت، اروپا را از وضعیت‌های بعدی اعمال تحریم در قالب شورای امنیت (به دلیل وابستگی به روسیه و چین)، در موضع ضعف قرار می‌دهد و ممکن است اعتبار آن را در چشم تهران به عنوان یک میانجی بی‌اثر کند. اروپا برای نتیجه‌بخش بودن پروژه تحریم در فردای بازگشت تحریم‌های شورای امنیت، نیازمند روسیه و چین است تا اعمال تحریم‌های بعد را دنبال کند، در غیر این صورت نتوانسته پروژه تحریم علیه ایران را به سرمنزل مقصود برساند. در شرایط کنونی (با توجه به تنش‌های غرب با روسیه و چین) بعید به نظر می‌رسد اروپا بتواند این 2 کشور را با خود همراه کند. موضوع دیگری که باید به دلایل عدم همراهی 2 کشور مذکور با اروپایی‌ها اضافه کرد، مسائل ژئوپلیتیک و استراتژیک بین‌المللی است که آمریکا و اروپا در رساندن چین و روسیه به این وضعیت نقش قابل توجهی داشته‌اند. به همین دلیل، برخی تحلیلگران معتقدند استفاده از مکانیسم ماشه به عنوان «تهدید» یا حتی ابزار اعمال فشار، عواقب غیرقابل پیش‌بینی‌ای برای اروپا خواهد داشت.
* اقدامات ایران برای پیشگیری یا خنثی‌سازی اثرات مکانیسم ماشه
در صورت فعال‌سازی مکانیسم ماشه توسط تروئیکای اروپا و بازگشت تحریم‌های شورای امنیت علیه ایران، استراتژی‌های مورد استفاده ایران برای خنثی‌سازی تهدیدات با درصد احتمال بالا شامل موارد زیر خواهد بود.
1- تضعیف جایگاه مشروع طرف اروپایی
با توجه به وضعیت پیش روی ایران، گزینه «تشکیل ائتلاف بین‌المللی با روسیه و چین» خصوصا در ابعاد اقتصادی در دستور کار ایران قرار خواهد گرفت و ایران تلاش خواهد کرد از حق وتوی روسیه و چین در شورای امنیت استفاده کند تا مسیر تحریم‌های جدید بعدی و قطعنامه‌های اضافی را از بین ببرد. همچنین با توجه به نقض جایگاه مشروع و مخاطرات برای صلح و امنیت بین‌المللی، ایران می‌تواند موضوع سوءاستفاده طرف اروپایی را به مراجعی شبیه دیوان بین‌المللی دادگستری (ICJ) احاله دهد و با استناد به تعهدات نقض‌شده غرب در برجام، پرونده‌ای حقوقی علیه تروئیکا یا آمریکا تشکیل دهد. علاوه بر این ایجاد فضای بین‌المللی خصوصا در افکار عمومی بین‌المللی درباره دوگانگی غرب می‌تواند تناقض رفتار اروپا (ادعای حمایت از برجام در مقابل اقدام عملی برای نابودی آن) را نمایان کند.
2- اقدامات اقتصادی
ایران تجارت غیردلاری خود را افزایش خواهد داد و تلاش خواهد کرد دلار را به عنوان مهم‌ترین ابزار جنگ اقتصادی طرف غربی علیه ایران تا جایی که بتواند تضعیف کند و مبادلات خود با سایر کشورها را با استفاده از ارزهای ملی (روبل، یوآن و روپیه) انجام دهد؛ موضوعی که با توجه به تقویت بلوک‌های جدید قدرت بین‌المللی در دستور کار کشورهایی چون هند، چین، روسیه و برزیل نیز قرار گرفته است. استفاده از رمزارزها (مثل رمزریال) می‌تواند موضوع مهمی برای دور زدن تحریم‌های بانکی طرف اروپایی در نظر گرفته شود. علاوه بر این توزیع سبد صادراتی و تولیدات ایران با افزایش صادرات غیرنفتی و تمرکز بر فروش محصولات پتروشیمی، فولاد و کشاورزی به بازارهای آسیایی و آفریقایی از جمله موارد و اقدامات ضروری اقتصادی است که ایران می‌تواند انجام دهد. علاوه بر این ایران تلاش خواهد کرد حمایت ویژه از تولید داخلی در بخش‌های حساس (دارو، فناوری و کشاورزی) برای کاهش اثرات تحریم را در دستور کار قرار دهد.
3- هسته‌ای و منطقه‌ای
ایران در حوزه هسته‌ای می‌کوشد فعالیت‌های هسته‌ای خود را به عنوان اهرم فشار بر اروپا حفظ کند و سطح ابهام هسته‌ای را بالا نگه دارد تا اقدامات بعدی تحریمی را با چالش جدی مواجه کند. گزینه غنی‌سازی ایران به عنوان اهرم فشاری برای وادار کردن غرب به امتیاز دادن در مذاکرات در دستور کار قرار خواهد گرفت و ابهام هسته‌ای با محدود کردن دسترسی بازرسان آژانس بین‌المللی انرژی اتمی و افزایش همکاری‌های نظامی - امنیتی با روسیه و چین در موضوع هسته‌ای پیش می‌رود. همچنین ایران می‌تواند خرید تسلیحات پیشرفته پس از لغو تحریم‌های تسلیحاتی (مطابق قطعنامه 2231) را در دستور کار جدی قرار دهد. در حوزه منطقه‌ای نیز ایران هزینه غرب را در منطقه غرب آسیا بالا خواهد برد و هسته‌های مقاومت به صورت فعالانه‌تری پیش خواهند رفت. به نظر می‌رسد فضای بین‌المللی با توجه به تشدید تنش خودخواسته غرب با ایران، به سمت مواجه شدن با گزینه‌هایی می‌رود که تاکنون اتفاق نیفتاده و باید در روزها و ماه‌های آینده شاهد تحولات پیش‌بینی‌ناپذیری باشیم. بنابراین اگرچه مکانیسم ماشه ابزاری سیاسی در دست غرب برای اعمال فشار بر ایران است اما به نظر می‌رسد این ابزار بیشتر شبیه بومرنگی عمل می‌کند که دست غرب را از آینده ایران کوتاه خواهد کرد.