بزرگنمايي:

کرمان رصد - صبح نو /متن پیش رو در صبح نو منتشر شده و بازنشرش در آخرین خبر به معنای تاییدش نیست
نقد شفاف و صریح متن و محتوای فیلم «پیر پسر» حرکتی در دفاع از اخلاق و سنت ایرانی است
بازار
الهه فیاضی| در سینمایی که تصویر پدر، اغلب با الگوهای اخلاقی و چهره‌های شریف گره خورده، «پیرپسر» به نویسندگی و کارگردانی اکتای براهنی، با جسارتی کم‌سابقه، پرده از چهره‌ای تاریک و پیچیده از پدری برمی‌دارد که هم‌زمان مستبد، ویرانگر و در حال فروپاشی است. این درام تلخ و تأمل‌برانگیز، با بازی خیره‌کننده حسن پورشیرازی و نگاهی مدرن به اسطوره‌های کهن، نه‌تنها تماشاگر را به خانه‌ای پر از راز و خشونت می‌کشاند، بلکه نشان می‌دهد که حتی در دل روابط خانوادگی، می‌توان یک تراژدی کلاسیک تمام‌عیار خلق کرد. «پیرپسر» یک روایت غیر متعارف است از پسرانی که زیر سایه سنگین پدری خودمحور، در جست‌وجوی رهایی‌اند.
درباره فیلم
«پیرپسر» یک درام ایرانی، به نویسندگی و کارگردانی اکتای براهنی و تهیه‌کنندگی بابک حمیدیان، محصول سال 1400 است که این روزها در حال اکران در سینمای ایران است. فیلمی خوش ساخت که در حال پرداختن به مسائل پیچیده فلسفی و انسانی در زندگی امروز است و پدری متفاوت را در سینمای ایران متولد کرده است؛ پدری که قرار نیست مثل همیشه شریف باشد.
حسن پورشیرازی در این فیلم نقش مردی کاملا مستبد را بازی می‌کند که به‌ همراه دو پسرش در خانه‌ای قدیمی زندگی می‌کند و با آن‌ها رابطه خوبی ندارد. این فیلم برنده جایزه بهترین فیلم از بخش پرده بزرگ پنجاه‌وسومین دوره جشنواره بین‌المللی فیلم روتردام شد و در بیست‌وسومین دوره جشنواره بین‌المللی فیلم ترانسیلوانیا نیز به‌عنوان بهترین عملکرد و اجرای بازیگران مورد تقدیر قرار گرفت. محمدرضا داوودنژاد، لیلا حاتمی، حامد بهداد و محمد ولی‌زادگان از دیگر بازیگران این فیلم هستند.
دست‌انداز اکران
این فیلم که از سال 1400 آماده پخش در ایران بود اما تا اواخر فصل بهار امسال به نمایش درنیامد، اجازه حضور در بخش رقابتی چهل‌وسومین دوره جشنواره فیلم فجر را نیز به دست نیاورد، اما نهایتا 20 بهمن 1403 در برج میلاد در بخش ویژه جشنواره که خارج از مسابقه بود نمایش داده و با استقبال بسیاری روبه‌رو شد و تحسین منتقدان و تماشاگران خود را در پی داشت.
برخاستن روی دست پدر
اکتای براهنی، کارگردان‌ مؤلف این اثر، در دومین ساخته خود نشان داد که هنوز در سینمای ایران هنرمندانی هستند که با دانش کامل و اشراف به محتواهای ادبی بسیاری می‌توانند فیلمی بسازند فراتر از تصور. این کارگردان جوان فرزند رضا براهنی منتقد، نظریه‌پرداز، شاعر و نویسنده نام‌آشنای ادبیات فارسی است. براهنیِ پسر، پس از دوره‌ای تحصیل در ایران، به کانادا مهاجرت کرد و هنر و سینما را در این کشور آموخت. شهرت اکتای براهنی در ابتدای امر، به واسطه پدر حاصل می‌شد؛ اما رفته‌رفته این نویسنده نام خود را از زیر سایه نام پدر بیرون کشید و توانست استعدادهایش را به ثمر بنشاند و در این نبرد شهرت، به قدرت متفاوتی بدل شود. براهنی یکی از کارگردانان نسل جدید سینماست .
شخصیت‌پردازی
«پیر پسر» روایتی جذاب است؛ متکی بر اسطوره با ارجاعاتی به برادران کارامازوف داستایفسکی و رستم و سهراب ابوالقاسم فردوسی. در این فیلم بیننده گام به جهانی می‌گذارد که استبداد یک پدر معاصر، خشونت پنهان و سرنوشت‌های تراژیک آدم‌های معمولی در تار و پود زندگی روزمره با هم تنیده شده‌اند. فیلم با صحنه‌ای تکان‌دهنده آغاز می‌شود؛ جایی که علی و رضا (دو پسر خانواده با بازی حامد بهداد و محمد ولی‌زادگان) در حال گفت‌وگوی مشکوکی هستند. رضا از علی می‌خواهد که کار پدرشان را تمام کنند و با حسرت از اینکه چرا دفعه قبل، وقتی پدر از حال رفته بود، کار را تمام نکرده‌اند، سخن می‌گوید. در ادامه می‌بینیم که داستان «پیرپسر» درباره خانواده‌ای سه‌نفره متشکل از پدر، غلام (با بازی حسن پورشیرازی) و دو پسرش است که در خانه‌ای قدیمی و دوطبقه زندگی می‌کنند. علی (با بازی حامد بهداد) و رضا (با بازی محمد ولی‌زادگان) دو پسر غلام هستند که هر کدام مادری جدا دارند. دو پسر که بی‌شغل و بی‌پول در آستانه میان‌سالی قرار دارند، گویا پیر پسرانی هستند که مصرانه تلاش می‌کنند پدر را راضی به فروش خانه کنند، اما غلام که مردی معتاد، دائم‌الخمر و هوس‌باز است؛ هر بار از این کار طفره می‌رود. او بیش از آنکه نگران آینده فرزندانش باشد، در پی لذت‌جویی و خوش‌گذرانی است و پنهان کردن راز دفن شده در خانه. چیزی که در این قصه متفاوت و واقعی است؛ رابطه میان غلام و پسرانش است که هیچ شباهتی به روابط معمول میان پدر و فرزند ندارد و هر رویدادی که در جریان داستان رخ می‌دهد، این پیوند را پیچیده‌تر کرده و اندک عاطفه باقی‌مانده را نیز به‌ تدریج از میان می‌برد.
استحکام فیلمنامه
بی‌راه نخواهد بود اگر اظهار کنیم که همه چیز فیلم «پیرپسر» مرهون شخصیت غلام (با بازی حیرت‌انگیز حسن پورشیرازی) است و این نبوغ بازی او مخاطب را به درون قصه می‌برد. انگار که همه ما در خانه غلام نشسته‌ایم و سکانس‌های طولانی از بحث و جدل‌هایی خانوادگی را با دقت و مشتاقانه تماشا می‌کنیم.
«پیرپسر» در ابتدا یک درام ساده به نظر می‌رسد که گفت‌وگومحور است و انگار در میان دیالوگ ها قرار است حوصله‌مان سر برود، اما نه‌تنها گفت‌وگوها مسیری جذاب دارند و تجربه تماشای این اثر را به چیزی شبیه تماشای یک مسابقه پینگ‌پنگ سطح بالا و پرسرعت تبدیل می‌کنند، بلکه کم‌کم، قصه به سمت اثری جنایی نیز متمایل می‌گردد؛ خانه‌ای که رازهای پنهان بسیاری را در دل خود دفن کرده است.
هندسه شخصیت‌ها
آنچه که فرم این فیلم را از سایر فیلم‌ها متمایز می‌کند، ظرافتش در دراماتیک کردن احساسات هر شخصیت و همچنین مناسبات قدرت و سرکوب آن است. پدر (غلام) با اعمال زور می‌کوشد جایگاه خود را در خانواده حفظ و تثبیت کند. از سوی دیگر، او یک فرد خوشگذران و لاابالی است که مصرف مواد مخدر و مشروبات الکلی، به ظاهر دلیل مهمی بر رفتار‌های تحقیرگرایانه اوست که او را در روند قصه تبدیل به یک هیولا می‌کند؛ هیولایی که از درون در حال نابودی است، اما نهایتا می‌بینیم که او هیولایی را در درون خود پنهان داشته که سال‌ها قبل نیز دست به جنایات مخوفی زده است. هیولایی که با بازی پرستایش حسن پورشیرازی در سکانس‌های پایانی به اوج شکوه می‌رسد و مرحله به مرحله، تبدیل شدن او را از یک انسان به نظر لمپن و هرزه به یک هیولا نظاره‌گر هستیم. بدین ترتیب، این جوکر سینمای ایران در کلاس جهانی است که در فیلم براهنیِ پسر، متولد می‌شود.
حریف و در نقطه مقابل این پدر مستبد، پسر او (علی) ایستاده است؛ مردی در سکوتی ممتد که در هر نگاه و حرکتش می‌توان بار سنگین رنج را دید. هر کنش او گواهی است بر ترسی نهفته و رنجی عمیق که در سایه پدر رشد کرده است؛ رنجی که همراه او به خیابان و محل کار می‌رود و همه جا با او دست به گریبان است.
«پیر پسر» یک روایت مدرن و پر جزئیات است از موضوع پسرکشی در شاهنامه. با این تفاوت که در شاهنامه پدر ندانسته پسر را می‌کشد، اما در این فیلم انگار پسر است که سرنوشت از پیش نوشته شده خود را با آگاهی کامل به سرانجام می‌رساند. او ناخواسته در حال پیروی از یک کهن الگوی باستانی است. کشمکش عنصر اصلی درام است و اکتای براهنی آن را به خوبی می‌شناسد و سعی دارد مخاطب نیز آن‌ را درک کند و خوب بشناسد. آن‌قدر خوب که هر گفت‌وگوی ساده نیز کشمکشی در دل خود پنهان دارد.
بازیگران
در تیم بازیگران، به غیر از بازی درخشان حسن پورشیرازی که یک سر و گردن بالاتر از سایر بازیگران است؛ حامد بهداد در یکی از پخته‌ترین هنرنمایی‌هایش، پسرِ قصه را نه با بیان گفت‌و‌گو‌های طولانی، بلکه با جملاتی نیمه‌کاره که می‌توانند ادامه داشته باشند، اما خورده می‌شوند، در کنار سکوت‌های عمیق و نگاه‌هایی آکنده از درد و قامتی فرسوده به تصویر می‌کشد. محمد ولی‌زادگان نقش برادر کوچک‌تر را به یکی از پیچیده‌ترین چهره‌های این روایت بدل می‌کند و همچون نماد نسلی جلوه می‌دهد که در میان آرزوهایش و وابستگی به برادری دلسوز و منفعل و پدری که مدام او را تحقیر می‌کند و اذعان می‌دارد پسر او نیست، گرفتار آمده و گریزی نمی‌یابد. لیلا حاتمی نیز یکی از هوشمندانه‌ترین انتخاب‌های کارگردان است؛ زنی معصوم، معقول و قابل اعتماد که سعی دارد وجاهت خود را حفظ کند؛ اما در ادامه چگونگی روایت، با شنیدن دغدغه‌هایش و رفتن به درون شخصیت، رعنا را نشانمان می‌دهد که او آنچه تصور می‌کنید نیست. حتی وقتی عاشق می‌شود هم نمی‌توانیم تشخیص دهیم این حس واقعی است یا نه. در واقع شخصیتی متناقض در هر جمله و هر رفتار، او را به نمادی بدل می‌کند از زنانی سرخورده در جامعه که در میانه راه استقلال و وابستگی، خسته و درمانده شده‌اند و نه راه پیش دارند، نه راه پس. انگار همه چیز را قرار است پول حل کند، اما زمانی که پول هست، ثروت بزرگ‌تری مثل عشق خودنمایی می‌کند و مسیر را ناخواسته تغییر می‌دهد.
جمع‌بندی
طراحی صحنه فوق‌العاده این اثر در کنار بازی‌های خوب و محتوای درست و یک کارگردانی تمام و کمال این اثر را به سمت باورپذیری کامل سوق می‌دهد و ایراد گرفتن از این فیلم را دشوار می‌کند. آنچه در این فیلم عجولانه پیش می‌رود و درونی نمی‌شود، سکانس مربوط به علنی کردن خوشگذرانی‌های رعنا است که علی را نیز با خود همراه می‌کند. علی مثل یک ناظر و مصلح اجتماعی او را همراهی می‌کند و جملاتی فلسفی و شعاری را تحویل مخاطب می‌دهد و رعنا با سطحی‌ترین مباحث سعی در پاسخ دادن و قانع کردن علی دارد. شاید بهتر بود این سکانس با بازی خوب بابک حمیدیان، دراماتیک‌تر از این روایت می‌شد و همه چیز سطحی و کلیشه‌ای جلوه نمی‌کرد.
به‌هرحال، «پیرپسر» اثری مهم در سینمای ایران است که بدون شک قابلیت این را دارد که به «کالت» سینمای ایران بدل شود.