بزرگنمايي:

کرمان رصد - فرهیختگان /متن پیش رو در فرهیختگان منتشر شده و بازنشرش در آخرین خبر به معنای تاییدش نیست
علی ملکی| پس از بالاگرفتن تنش‌های رسانه‌ای میان ایران و آمریکا درباره حق غنی‌سازی، روز گذشته «یکی از حرفه‌ای‌ترین ادوار مذاکراتی» برگزار شد. سیدعباس عراقچی، وزیر امور خارجه ایران با این توصیف، پس از حدود 4 ساعت گفت‌وگوی غیرمستقیم با هیئت آمریکایی اعلام کرد که بر مواضع خود ایستادگی داریم و اکنون درک روشنی از مواضع ایران در طرف آمریکایی ایجاد شده است. فاصله زیاد مواضع آمریکایی‌ها از میز مذاکره تا رسانه باعث شده بود تا هیئت ایرانی با اکراه زیادی بار سفر به رم را ببندد. با این حال طبق گفته عراقچی قرار شده است تا کار کارشناسی بیشتری انجام شود و راهگشایی‌هایی صورت گیرد. در نهایت بدرالبوسعیدی، وزیر خارجه عمان ساعت 18:30 با انتشار پیامی در شبکه اجتماعی ایکس اعلام کرد که پنجمین دور از مذاکرات با پیشرفت‌هایی «هرچند نه قطعی» به پایان رسید. او ابراز امیدواری کرد که در روز‌های آینده مسائل باقی‌مانده روشن شود تا بتوانیم به سمت هدف مشترک دستیابی به یک توافق پایدار و شرافتمندانه پیش برویم. 
گذار از پنج به شش
مذاکرات غیرمستقیم ایران و آمریکا، که از 23 فروردین 1404 (12 ‌آوریل 2025) در مسقط آغاز شد، روز گذشته (جمعه) در پنجمین دور خود در رم به واسطه‌گری عمان ادامه یافت. این مذاکرات، با حضور هیئت ایرانی با هدایت سیدعباس عراقچی، وزیر امور خارجه ایران و هیئت آمریکایی به سرپرستی استیو ویتکاف، با هدف رفع اختلافات بر سر برنامه هسته‌ای ایران و تحریم‌ها پیش رفته اما با چالش‌های جدی مواجه است. عراقچی پیش از عزیمت به رم، در گفت‌وگویی تلویزیونی و نیز پیام توییتری، خط قرمز ایران را حفظ حق غنی‌سازی برای اهداف صلح‌آمیز اعلام کرد و هشدار داد که درخواست «غنی‌سازی صفر» از سوی آمریکا، مذاکرات را به بن‌بست می‌کشاند. وی همچنین تهدیدات اسرائیل علیه تأسیسات هسته‌ای ایران را محکوم کرد و گفت ایران برای حفاظت از منافع خود تمهیدات لازم را اتخاذ خواهد کرد. اسماعیل بقایی، سخنگوی وزارت خارجه نیز با انتقاد از تحریم‌های جدید آمریکا، آن‌ها را نشانه‌ای از عدم جدیت واشنگتن در دیپلماسی دانست. 
هیئت ایرانی با این پرسش کلیدی وارد رم شد که نیت واقعی آمریکا از این گفت‌وگوها چیست، به‌ویژه با توجه به اظهارات متناقض مقامات آمریکایی، از پذیرش غنی‌سازی 3.67 درصد تا اصرار بر حذف کامل آن. این تناقضات همراه با فشار‌های رژیم‌صهیونیستی و تهدیدات نظامی، فضایی شکننده ایجاد کرده است. ایران بر صیانت از دستاورد‌های هسته‌ای خود تأکید دارد و مذاکرات را فرصتی برای سنجش صداقت آمریکا می‌بیند. 
نتیجه این دور که از ساعت 14:30 به وقت تهران آغاز شد، بسیار مهم تلقی شده، چرا‌که با توجه به تنش‌های پیشین می‌تواند تأثیر زیادی بر ادامه مذاکرات داشته باشد؛ هرچند زیاده‌خواهی‌های آمریکا و تناقضات دیپلماتیک و رسانه‌ای، چشم‌انداز توافق را مبهم نگه داشته است. با این حال تیم ایرانی از پنجمین دور مذاکرات ابراز رضایت کرده و باید منتظر ششمین دور از رایزنی‌های غیرمستقیم طرفین باشیم. 
ویتکاف رفت!
ساعاتی از مذاکره پشت در‌های بسته گذشته بود و نهایتاً بقایی حدود ساعت 18 روز جمعه در گفت‌وگو با صداوسیما اعلام کرد که مذاکرات در سطح هیئت‌های فنی همچنان ادامه دارد و در حال حاضر عراقچی مشغول گفت‌وگو با همتای عمانی خود است. او همچنین به اقدام عجیب استیو ویتکاف، رئیس هیئت مذاکره‌کننده آمریکایی اشاره کرده و گفت که رئیس هیئت آمریکایی به دلیل برنامه پروازی، دقایقی قبل از مصاحبه محل مذاکرات را ترک کرده است. انتشار خبر ترک محل مذاکره توسط ویتکاف باعث گمانه‌زنی‌هایی در فضای رسانه‌ای شده بود و برخی نسبت به ادامه فرایند ابراز نگرانی کرده بودند که بقایی در پاسخ توضیح داد روند گفت‌وگو‌ها با تسهیل‌گری وزیر امور خارجه عمان همچنان میان دو هیئت ادامه دارد. نکته دیگر حضور تیم فنی آمریکایی در محل مذاکره بود. این اتفاق در حالی رخ می‌داد که خبرنگار اعزامی صداوسیما از حضور مختصر هیئت ایرانی پای میز مذاکره خبر داده بود و ظاهراً تناقضات آزاردهنده آمریکایی‌ها باعث شده بود تا ایران فقط برای ارزیابی موضع واقعی واشنگتن به رم سفر کند. 
چرخش‌های 180 درجه‌ای در 24 ساعت
چندگانگی مواضع آمریکایی‌ها حتی صدای افکار عمومی بین‌الملل را هم درآورده. در این باره احتمالاتی مطرح است. یا آمریکایی‌ها از ابتدای مذاکرات موضعشان در قبال حق غنی‌سازی، همین بوده و در رسانه‌ها جور دیگری رفتار می‌کردند یا اینکه موضعشان به مرور تغییر کرده است. در ابتدای مذاکرات، موضع ایالات متحده صرفاً بر محدودسازی میزان غنی‌سازی و رساندن آن به عدد 3.67 درصد بود. استیو ویتکاف، نماینده ویژه دولت ترامپ در امور خاورمیانه، روز 26 فروردین 1404 در گفت‌وگو با فاکس‌نیوز اعلام کرده بود که گفت‌وگو‌ها با ایران بر مبنای راستی‌آزمایی دقیق برنامه غنی‌سازی و تسلیحات‌سازی هسته‌ای ایران است و تلویحاً غنی‌سازی 3.67 درصدی ایران را توجیه‌پذیر دانسته بود، اما طولی نکشید که موضع آقای نماینده کاملاً تغییر کرد. او که از نزدیکان قدیمی ترامپ و فاقد تجربه دیپلماتیک رسمی است تنها چند ساعت بعد از این اظهارات تا امروز بار‌ها تأکید کرده که خط قرمز آمریکا، برچیدن کامل تأسیسات غنی‌سازی ایران، از جمله مراکز نطنز، فردو و اصفهان و حذف سانتریفیوژ‌هاست. او در مصاحبه‌ای با شبکه ABC در 18 مه 2025 گفت: «ما نمی‌توانیم حتی یک درصد توانایی غنی‌سازی را بپذیریم، زیرا غنی‌سازی راه را برای تسلیحاتی شدن باز می‌کند.» این موضع، که با فشار‌های داخلی در آمریکا و حمایت اسرائیل تقویت شده، با اظهارات ترامپ همخوانی دارد که بار‌ها گفته است: «ایران نباید سلاح هسته‌ای داشته باشد.»
در مقابل اما ایران بر حفظ حق غنی‌سازی برای مقاصد صلح‌آمیز تأکید دارد. عباس عراقچی، وزیر امور خارجه ایران و هدایتگر تیم مذاکره‌کننده اعلام کرده که غنی‌سازی بخشی جدایی‌ناپذیر از برنامه هسته‌ای صلح‌آمیز ایران است و تهران هرگز از این حق که در معاهده منع گسترش تسلیحات هسته‌ای (NPT) به رسمیت شناخته شده، صرف‌نظر نخواهد کرد. او در پاسخ به اظهارات ویتکاف، در همان روز گفت: «انتظارات غیرواقعی مذاکرات را متوقف می‌کند. غنی‌سازی در ایران ادامه خواهد یافت، با توافق یا بدون توافق.»
اعتراض رسمی ایران به دخالت صهیونیست‌ها
عراقچی روز پنجشنبه (1 خرداد 1404) در نامه‌ای خطاب به دبیرکل سازمان ملل، رئیس شورای امنیت و مدیرکل آژانس بین‌المللی انرژی اتمی، به تهدیدات مکرر اسرائیل برای حمله به تأسیسات هسته‌ای صلح‌آمیز ایران اعتراض کرد. او با استناد به گزارش سی‌ان‌ان در 20 می 2025، که به نقل از مقامات آمریکایی از آمادگی اسرائیل برای حمله به تأسیسات هسته‌ای ایران خبر داده بود، این اقدامات را نقض منشور ملل متحد، حقوق بین‌الملل و قطعنامه‌های آژانس دانست. عراقچی تأکید کرد که برنامه هسته‌ای ایران تحت نظارت گسترده آژانس قرار دارد و هیچ انحرافی به سمت اهداف غیرصلح‌آمیز نداشته است. او به قطعنامه‌های آژانس (444، 475 و 533) و سند کنفرانس بازنگری NPT در سال 2000 اشاره کرد که هرگونه تهدید یا حمله به تأسیسات هسته‌ای صلح‌آمیز را محکوم می‌کنند و آن را تهدیدی برای ایمنی هسته‌ای و صلح جهانی می‌دانند. همچنین با یادآوری قطعنامه 487 شورای امنیت (1981) که حمله اسرائیل به تأسیسات هسته‌ای عراق را محکوم کرد، خواستار فشار بین‌المللی بر اسرائیل برای پیوستن به NPT و قرار دادن تأسیسات هسته‌ای‌اش تحت پادمان‌های آژانس شد. 
وی اسرائیل را به دلیل برنامه هسته‌ای غیرصلح‌آمیز و نقض مکرر منشور ملل متحد، تهدید اصلی صلح منطقه‌ای و جهانی خواند و از شورای امنیت و آژانس خواست تا این تهدیدات را محکوم کرده و اقدامات فوری انجام دهند. عراقچی هشدار داد که ایران در صورت هرگونه حمله، قاطعانه پاسخ خواهد داد و آمریکا را به دلیل حمایت از اسرائیل مسئول می‌داند. او افزود که ایران برای حفاظت از تأسیسات خود تدابیر ویژه‌ای اتخاذ خواهد کرد و جزئیات آن را به آژانس اطلاع می‌دهد. عراقچی خواستار ثبت این نامه به‌عنوان سند رسمی شد. 
ایده «توافق بهتر» ترامپ، کار دستش می‌دهد؟
دونالد ترامپ، رئیس‌جمهور آمریکا، از آغاز دور دوم ریاست‌جمهوری خود در سال 2025، بار‌ها بر دستیابی به توافقی «بهتر از برجام» با ایران تأکید کرده است. اما این «توافق بهتر» چه معنایی می‌تواند داشته باشد؟ ترامپ و تیمش بار‌ها تأکید کرده‌اند که علاوه بر محدود کردن برنامه هسته‌ای ایران، به دنبال برچیدن کامل تأسیسات غنی‌سازی اورانیوم، از جمله مراکز نطنز، فردو و اصفهان و حذف تمامی سانتریفیوژ‌ها هستند. این هدف که فراتر از محدودیت‌های برجام (مانند سقف غنی‌سازی 3.67 درصد) است، نشان‌دهنده رویکرد سخت‌گیرانه‌ای است که با فشار‌های اسرائیل و تندرو‌های داخلی آمریکا هم‌راستا شده و به معنای توافقی جامع‌تر تلقی می‌شود. 
علاوه بر این با توجه به منش اقتصاد سیاسی ترامپ، به نظر می‌رسد که کاخ سفید به دنبال امتیازات اقتصادی مانند دسترسی به بازار انرژی ایران و فرصت‌های سرمایه‌گذاری در زیرساخت‌هاست تا نفوذ سیاسی و اقتصادی خود را در منطقه تقویت کند. این خواسته‌ها برای نمایش سیاسی داخلی و نشان دادن برتری نسبت به دولت‌های قبلی طراحی شده‌اند. در مقابل، ایران با هدایت عباس عراقچی، غنی‌سازی را حق غیرقابل مذاکره و حیاتی برای خودکفایی انرژی می‌داند و هرگونه توافقی که استقلال اقتصادی‌اش را تهدید کند، رد می‌کند. این اختلاف همراه با فشار‌های رژیم‌صهیونیستی برای توقف کامل غنی‌سازی، توافق یا شکست مذاکرات جاری در مسقط و رم را با چالش‌هایی رو‌به‌رو کرده است. 
بازار