چاپ

کرمان رصد - ریحان یکی از گیاهان معطر و دارویی باستانی است که از دیرباز در طب سنتی ایران، هند، چین و حتی طب یونانی مورد استفاده قرار می‌گرفته است. امروزه با پیشرفت علوم دارویی و فیتوشیمی، ارزش درمانی این گیاه از منظر علمی نیز مورد تأیید قرار گرفته است. یکی از کاربردهای مهم ریحان، خاصیت آن در کاهش تهوع و استفراغ است که هم در درمان‌های سنتی و هم در مطالعات مدرن مورد بررسی قرار گرفته است.
بیشتر بخوانید: اخبار روز خبربان
در این مقاله، به بررسی عمیق‌تر مکانیسم‌ها، ترکیبات فعال، شواهد علمی، شیوه‌های مصرف و ملاحظات ایمنی ریحان در کاهش تهوع و استفراغ خواهیم پرداخت. ترکیبات فیتوشیمیایی فعال در ریحان ریحان سرشار از ترکیبات گیاهی ثانویه‌ای است که در تعامل با سیستم گوارشی و عصبی بدن نقش دارند. مهم‌ترین ترکیبات شامل:
اوژنول (Eugenol): دارای خواص ضد اسپاسم، ضد میکروب، ضد التهاب و آرام‌بخش. لینالول (Linalool): اثر آرام‌بخش عصبی و کاهش‌دهنده اضطراب. کامفن و سینئول : مؤثر در تقویت گوارش و کاهش انقباضات عضلات معده. فلاونوئیدها (مانند اورینتین و ویتکسین) : آنتی‌اکسیدان‌های قوی که به محافظت از بافت‌های معده کمک می‌کنند. تانن‌ها : جمع‌کننده و ضد التهاب مخاطی. این ترکیبات با هم اثر سینرژیک دارند و در کاهش تهوع ناشی از عوامل مختلف مؤثر هستند.
مکانیسم‌های اثر ریحان بر تهوع و استفراغ ریحان با تأثیر بر چندین سطح از فیزیولوژی بدن می‌تواند تهوع را مهار کند:
تأثیر بر سیستم عصبی مرکزی: اوژنول و لینالول اثر آرام‌بخشی بر سیستم عصبی مرکزی دارند و با کاهش تحریکات ناحیه chemoreceptor trigger zone (CTZ) در مغز، به کنترل تهوع کمک می‌کنند. اثر بر عضلات صاف معده: ریحان باعث کاهش انقباضات غیرارادی عضلات معده و روده می‌شود و در کنترل تهوع ناشی از حرکات شدید گوارشی (مثل در سندرم روده تحریک‌پذیر) موثر است. کاهش التهاب و تحریک معده: فلاونوئیدها و تانن‌های ریحان در کاهش التهاب مخاط معده و خنثی‌سازی رادیکال‌های آزاد نقش دارند، که از تحریک منجر به تهوع و استفراغ جلوگیری می‌کند. اثر بر کاهش اضطراب و استرس: بسیاری از موارد تهوع، منشأ روان‌تنی دارند. لینالول در ریحان با اثر آرام‌بخش خود می‌تواند تهوع ناشی از اضطراب را کنترل کند.
بررسی‌های علمی و مطالعات انسانی مطالعه روی بیماران شیمی‌درمانی شده (2020): در مطالعه‌ای که در Journal of Ethnopharmacology انجام شد، بیماران تحت شیمی‌درمانی که عصاره برگ ریحان مصرف کردند، کاهش چشم‌گیری در شدت و دفعات تهوع و استفراغ تجربه کردند. مطالعه روی زنان باردار (ایران، 2017): تحقیقی که در دانشگاه علوم پزشکی مشهد صورت گرفت، نشان داد که مصرف چای ریحان می‌تواند شدت تهوع صبحگاهی در سه‌ماهه اول بارداری را به‌طور معنا‌داری کاهش دهد. مطالعه حیوانی بر موش‌های صحرایی: مطالعات تجربی نشان داده‌اند که عصاره آبی و الکلی ریحان می‌تواند عملکرد سیستم گوارش را تنظیم و تهوع ناشی از داروهای شیمیایی را کاهش دهد.
شیوه‌های مصرف ریحان برای مقابله با تهوع 1 . چای یا دم‌نوش ریحان
طرز تهیه : یک قاشق غذاخوری برگ ریحان خشک را در یک لیوان آب جوش دم کرده و پس از 15 دقیقه میل کنید. دوز مصرف : 2 تا 3 بار در روز. 2 . جوشانده ریحان با زنجبیل
ترکیب ریحان با زنجبیل که خود ضد تهوع است، اثر هم‌افزا دارد.
3 . استفاده از اسانس ریحان
روش استنشاق : چند قطره اسانس را در دستگاه بخور یا دستمال بریزید. روش موضعی : رقیق‌شده با روغن بادام یا زیتون روی شقیقه‌ها و گردن مالیده شود. 4 . کپسول یا عصاره خشک استاندارد
در برخی کشورها، کپسول‌های حاوی عصاره ریحان به‌عنوان مکمل گوارشی در داروخانه‌ها عرضه می‌شود.
موارد مصرف بالینی موارد مصرف بالینی ریحان عبارت‌اند از:
✅ تهوع بارداری (Morning Sickness): ریحان در مقادیر کم (مانند چای ملایم) می‌تواند تهوع صبحگاهی شایع در سه‌ماهه اول بارداری را کاهش دهد. البته مصرف آن باید با مشورت پزشک باشد. ✅ تهوع ناشی از شیمی‌درمانی: عصاره ریحان یا دمنوش آن می‌تواند در کنار داروهای ضد تهوع، به کاهش شدت تهوع و دفعات استفراغ بیماران سرطانی کمک کند. ✅ تهوع ناشی از استرس و اضطراب: ریحان با اثر آرام‌بخش بر سیستم عصبی مرکزی، در کنترل تهوع روان‌زاد (Psychogenic nausea) مفید است. ✅ تهوع و ناراحتی گوارشی ناشی از غذا: در مسمومیت‌های خفیف غذایی یا پرخوری، مصرف ریحان به شکل چای یا برگ تازه به کاهش تهوع و بهبود گوارش کمک می‌کند. ✅ تهوع در سفر (Motion Sickness): مصرف دم‌نوش ریحان یا استنشاق اسانس آن قبل از سفر ممکن است به کاهش تهوع ناشی از حرکت کمک کند. ✅ تهوع ناشی از مصرف داروها: در بیمارانی که داروهایی با عوارض گوارشی مصرف می‌کنند (مانند آنتی‌بیوتیک‌ها، داروهای ضد افسردگی)، ریحان می‌تواند به عنوان درمان مکمل عمل کند.
ملاحظات مصرف و موارد احتیاط در دوران بارداری : مصرف مقادیر زیاد اسانس ریحان توصیه نمی‌شود، چرا که اوژنول می‌تواند در دوزهای بالا اثرات هورمونی داشته باشد. تداخل دارویی : مصرف هم‌زمان ریحان با داروهای آرام‌بخش یا ضد انعقاد خون باید با احتیاط انجام شود. حساسیت‌های گیاهی : در برخی افراد، مصرف زیاد ریحان ممکن است موجب واکنش‌های آلرژیک یا گوارشی شود. برچسب هاسبزی ریحان