کرمان رصد - هم میهن /متن پیش رو در هم میهن منتشر شده و بازنشرش در آخرین خبر به معنای تاییدش نیست
رقیه ندایی| بازار لوازم‌خانگی در ماههای اخیر آرام و بی‌رمق شده و دیگر خبری از صف‌های طولانی خرید یا معامله‌های پرحجم نیست؛ در بهترین حالت، هرچند ماه یکبار خانواده‌ها از سر ناچاری و اجبار برای تهیه اقلام جهیزیه پا به بازار می‌گذارند. البته آن هم نه برای خرید آزادانه و انتخاب بهترین جنس، بلکه برای خرید ارزان‌ترین مدل‌ها که توان مالی‌شان اجازه می‌دهد. این روزها تورم بازار لوازم‌خانگی از جیب مردم فراتر رفته و دیگر کسی توان خرید وسیله اضافی و تزئینی ندارد.
ماه‌هاست که رکود بر بازار لوازم‌خانگی حاکم شده و شرایطی سخت برای فروشندگان این بازار ایجاد کرده است. در اصل شرایط این روزهای بازار لوازم خانگی باعث شده که روزگار فروشندگان به سختی بچرخد و در مقابل تعمیرکاران جای آنها را در خط اول تماس مشتریان بگیرند. امروزه بسیاری از مردم به جای خرید وسیله جدید، ترجیح می‌دهند وسایل قدیمی خود را تعمیر کنند تا چندسالی برای آنها عمر کند تا در نهایت هزینه‌ای چندبرابری برای خرید یک جنس پرداخت نکنند.
مهمترین علتی که باعث شده رکود به جان بازار لوازم خانگی بیفتد، گرانی بیش از حد است. به گفته فروشندگان لوازم خانگی برخی از اقلام از ابتدای سال تا به امروز بیش از 50 درصد گران شده‌اند و گره خوردن این موضوع با افزایش تورم و گرانی‌های بیش از پیش باعث شده مردم دیگر توان خرید نداشته باشند. فروشندگان می‌گویند که قدرت خرید خانوارها به قدری کاهش یافته که برخی از آنها حتی توان خرید کالاهای تولید داخل را ندارند. به همین دلیل بسیاری از اقلام مصرفی قدیمی را تعمیر می‌کنند یا در صورت لزوم به صورت اقساط خریداری می‌کنند.
بررسی‌های میدانی «هم‌میهن» نشان می‌دهد که این روزها به دلایل مختلف برچسب قیمت‌ها به صورت روزانه و هفتگی تغییر می‌کند و همین موضوع باعث شده بسیاری از مشتریان به خرید قسطی روی بیاورند. به بیان ساده‌تر زمانی که مردم مجبور هستند کالایی را خریداری کنند، اما قیمت آن روزانه تغییر می‌کند، ترجیح می‌دهند قسطی خرید کنند تا از پرداخت اندک سود آن از نوسان و افزایش قیمت در امان باشند.
بازار
البته باید توجه داشت که خرید قسطی به این سادگی‌ها هم نیست. مورد اول اینکه هر نوع کالایی شامل خرید قسطی نمی‌شود، تنها برخی از برندهای خاص شرایط اقساط دارند و دومین مورد این است که باید چک، سفته یا ضامن معتبر معرفی کرد و در نهایت اقساط شامل اندک سودی نیز میشود.
سال‌های پیش بازار لوازم خانگی مملو از خریداران واقعی بود اما این روزها حتی مردم برای تماشای لوازم خانگی نیز به سراغ این بازارها نمی‌روند و ویترین‌های مغازه‌ها نیمه‌خاموش و محدود شده است. می‌توان به زبان ساده‌تر گفت که دست به دست هم دادن رکود و تورم نفس این صنعت را بریده، خرید لوازم خانگی را برای مردم از یک انتخاب معمول و رویایی تبدیل به یک تصمیم سخت و اجباری کرده است؛ تصمیمی که این روزها غم و اندوه به دنبال دارد.
رئیس بانک مرکزی هفته جاری اعلام کرد که «تورم نقطه به نقطه از 63/2 درصد به 33/8 درصد و تورم سالانه از 54 درصد به 36 درصد رسید اما از آذرماه سال گذشته، با افزایش نرخ ارز در مرکز مبادله ایران از حدود 45 هزار تومان به 70 هزار تومان، روند تورم دوباره افزایشی شد.» بازار لوازم خانگی نیز همانند سایر بخش‌های مصرفی کشور از موج تورم جان سالم به در نبرده است. بررسی آمارهای منتشرشده در شهریور و مهرماه نشان می‌دهد که نه‌تنها قدرت خرید خانوارها کاهش یافته بلکه نوع تقاضا نیز به طور کلی تغییر کرده است. در این شرایط می‌توان گفت که همچنان چراغ فروشندگان لوازم خانگی به صورت کم‌سو روشن است اما تعمیرکاران لوازم خانگی شرایط بهتر و پررونق‌تری را تجربه می‌کنند.
براساس گزارش مرکز آمار، تورم سالانه لوازم خانگی در شهریور 1404 به 35/4 درصد رسیده است؛ رقمی که نشان می‌دهد طی یک‌سال منتهی به این ماه، قیمت این گروه کالایی بیش از یک‌سوم افزایش یافته است. در همین بازه، تورم نقطه‌به‌نقطه با مقایسه شهریور 1404 و شهریور 1403، 46درصد برآورد شده است؛ به عبارت دیگر، خانوارهایی که امسال قصد خرید وسایل برقی یا خانگی دارند باید نزدیک به نصف بیشتر از سال گذشته برای همان کالاها بپردازند.
کارشناسان این رشد را عاملی برای افزایش رکوردی نگران‌کننده در دهه اخیر می‌دانند، زیرا تورم بخش لوازم خانگی، همواره با تاخیر نسبت به تورم عمومی حرکت می‌کند، اما در سال جاری سرعتی بیش از متوسط تورم به خود گرفته و همین موضوع باعث شده مردم دیگر توان خرید لوازم خانگی را نداشته باشند. در همین ماه، متوسط تورم ماهانه در این بخش 2/8 درصد ثبت شد؛ یعنی فقط در یک ماه، قیمت‌ها حدود سه درصد بالا رفتند. کارشناسان پیش‌بینی می‌کنند که اگر این روند رشد ماهانه ادامه‌دار باشد، فشار سنگینی بر قدرت خرید طبقه متوسط و اقشار مزدبگیر وارد خواهد شد و عملاً این گروه پس از مدتی دیگر توان خرید لوازم خانگی را نخواهند داشت.
در مهرماه 1404، شاخص قیمت مصرف‌کننده خانوارهای کشور به 403/8 واحد رسید که نسبت به ماه قبل 5 درصد رشد نشان می‌دهد. به بیان ساده‌تر، خانوارهای ایرانی برای خرید کالا و خدمات در مهر امسال، به‌طور میانگین 48/6 درصد بیشتر از مهر پارسال هزینه کرده‌اند. این رقم در مقایسه با ماه قبل 3/3 واحد درصد افزایش یافته است؛ موضوعی که بدنه کارشناسی آن را نشانه‌ای از تداوم روند صعودی قیمت‌ها می‌دانند، نه بازگشت به ثبات.
در این میان، تورم نقطه‌به‌نقطه گروه «لوازم نگهداری و خانگی» به 48/8 درصد رسیده که از میانگین عمومی کشور نیز بالاتر است. این یعنی نه‌تنها کالاهای بادوام از تورم عمومی عقب نمانده‌اند، بلکه خود به یکی از پیشران‌های اصلی شاخص قیمت تبدیل شده‌اند. بر اساس داده‌های رسمی، تورم ماهانه این گروه نیز در مهر به 4/2 درصد رسیده است؛ نشانه‌ای از آن‌که موج گرانی شهریور، در مهر هم بدون توقف ادامه یافته است.
کارشناسان پیش‌بینی می‌کنند که احتمالاً با توجه به روند رو به بالای قیمت دلار همچنان شاهد صعود تورم در بخش لوازم خانگی باشیم. به گفته کارشناسان یکی از دلایل صعود تورم این گروه، رشد بی‌محابای قیمت دلار و افزایش محدودیت‌ها است.
تقابل قیمت بازار با آمارهای رسمی
قیمت‌های مرکز آمار بر مبنای سبد مصرفی رسمی است اما بررسی‌های میدانی «هم‌میهن» عددی فراتر و شرایطی وخیم‌تر را نشان می‌دهد. بررسی‌های رسمی نشان می‌دهد که قیمت کالاهای خارجی که اغلب به صورت غیررسمی و قاچاق وارد کشور می‌شوند از ابتدای سال تا به امروز به گفته فروشندگان و کارشناسان حوزه لوازم خانگی از 10 درصد تا 100 درصد گران‌تر شده و حتی برخی کالاهای خاص و برند افزایش قیمت بیش از 100 درصدی را ثبت کرده‌اند.
یک فروشنده لوازم خانگی لوکس و خارجی در شمال تهران به «هم‌میهن» گفت: «برخی از لوازم برندهای اسمگ و نینجا از ابتدای سال تا به امروز تا حدود 150 درصد گران شده‌اند. این کالاها مشتریان خاص خود را دارند و با قیمت دلار، قیمت‌گذاری می‌شوند و بسیار گران هستند.رنگ‌ها و مدل‌های خاص این برندها چه در ایران و چه درخارج قیمت بالاتری دارد و مشتریان خود را دارد. برخی از این رنگ‌ها و مدل‌ها به ما سفارش داده میشود که سود بسیار خوبی برای ما دارد.»
البته این نمونه تنها برای کالاهای لوکس بود که شاید فروش خاصی نداشته باشد اما شامل گروه خاصی میشود. بخش عمده‌ای از جامعه که خریدار برخی کالاها هستند، این روزها اعلام می‌کنند که در هر بار مراجعه به فروشگاه با افزایش قیمت مواجه شده‌اند. یکی از خریداران جهیزیه به «هم‌میهن» گفت: «از زمستان سال گذشته درحال خرید جهیزیه برای دخترم هستم. تمامی کالاها را ایرانی انتخاب کرده‌ایم تا شاید ارزان باشد، اما مشکل اینجاست که وسایل برقی هر روز گران میشود؛ از پارسال تا به امروز قیمت یخچال، لباسشویی، ماشین ظرفشویی، اتو و... دو برابر شده. آنقدر گران شده‌اند که دخترم تصمیم گرفت وسایل غیرضروری مانند ماشین ظرفشویی را نخرد. چرا باید یک وسیله در کمتر از یک سال دو برابر شود؟»
«بهار» که از خانواده مستقل شده و تنها زندگی می‌کند، می‌گوید: «به‌خاطر دانشگاه و کار امسال به تهران کوچ کردم. اوایل خوابگاه زندگی می‌کردم اما زندگی جمعی سخت است؛ بنابراین تصمیم گرفتم خانه اجاره کنم. با وام و پس‌انداز به دنبال خرید وسیله‌های ابتدایی زندگی رفتم اما با 250 میلیون تومان تنها توانستم یخچال، گاز، بخاری و چند تیکه وسایل ضروری تهیه کنم.
من فکر می‌کنم بتوانم حداقل مایکروفر و قهوه‌ساز و چند وسیله دیگر نیز تهیه کنم ولی اینقدر هزینه‌ها بالا بود که ترجیح دادم فقط وسیله‌های ضروری را بخرم. البته هر مغازه‌ای برای خرید می‌رفتم، فروشنده می‌گفت این هفته مشتری نداشته و به همین دلیل تخفیف خوبی می‌داد.»
یکی از فروشندگان لوازم خانگی در خیابان جمهوری می‌گوید: «سال گذشته همین موقع یک جاروبرقی با برند معتبر و خیلی خوب را 10 میلیون تومان می‌فروختیم اما همین الان این برند نزدیک به 25 میلیون تومان شده و مشخص نیست دو هفته دیگر مجبور باشیم آن را به چه قیمتی بفروشیم. فقط برندهای خارجی گران نشده، بلکه برندهای ایرانی که از قطعات خارجی استفاده می‌کنند نیز با افزایش قیمت مواجه شده‌اند. در گذشته من سه کارگر داشتم اما آنقدر فروش من کاهش یافته که مجبور شدم عذر دو نفر از آنها را بخواهم و اکنون تنها یک کارگر دارم که حقوق آن هم به سختی در می‌آید.»
بررسی‌های میدانی نشان می‌دهد که رکود در بازار سایه انداخته است. یکی از مهمترین دلایل این رکود را می‌توان افزایش قیمت دلار و افزایش فاصله میان نرخ ارز نیمایی و آزاد، محدودیت واردات قطعات، افزایش هزینه تولید و امثال این موارد دانست.
عدم واردات و افزایش قاچاق کالا، همچنین محدودیت‌های تولید و افزایش هزینه‌های آن و فاصله میان نرخ ارز نیمایی و بازار آزاد باعث شده قیمت‌های لوازم خانگی به صورت قابل توجهی روند صعودی را تجربه کنند. کارشناسان معتقدند کنترل هر یک از این عوامل از واردات و قاچاق گرفته تا سیاست ارزی و هزینه‌های تولید می‌تواند در کوتاه‌مدت رشد قیمت را متوقف یا کُند کند؛ با این حال، در نبود هماهنگی و عدم نظارت‌های کافی بازار لوازم خانگی روزانه و هفتگی با افزایش قیمت مواجه میشود.
فروشندگان در رکود
«بهمن»، یکی از فروشندگان لوازم خانگی در بازار تهران به «هم‌میهن» می‌گوید: «هر سال فروش ما نصف میشود؛ شاید باید بگویم هر ماه بدتر میشود. سال گذشته هر ماه از مغازه سود سه‌رقمی داشتیم اما از پاییز پارسال که لوازم خانگی گران شد، مشتری‌ها یکی‌یکی رفتند. حالا از خرداد به بعد تقریباً هیچ خرید جدی‌ای نداریم. 90 درصد مشتری‌های فعلی من برای جهیزیه می‌آیند و اغلب دنبال ارزان‌ترین کالای ممکن هستند.
یک جاروبرقی ساده از 15 میلیون تومان شروع میشود. اگر کسی بخواهد برند بهتر بخرد باید تا 30 میلیون تومان هزینه کند. در چنین وضعی مشتری فقط کمترین قیمت را انتخاب می‌کند و ما هم مجبوریم تخفیف بدهیم تا جنس از مغازه بیرون برود؛ در نتیجه سودمان هم آب رفته است.»
مشاهدات میدانی هم‌میهن طی هفته‌های اخیر نشان می‌دهد بسیاری از فروشگاه‌ها همین شرایط را تجربه می‌کنند، ویترین‌ها پر هستند اما خبری از مشتری نیست و فروشندگان از بیکاری با گوشی خود سرگرم هستند؛ به زبان ساده‌تر بازار جان ندارد.
تعمیر جای خرید را گرفت
همانطور که گفته شد این روزها تعمیر کالا جای خود را به خرید کالا داده است. در اصل کاهش مداوم قدرت خرید خانوارها باعث شده الگوی مصرف لوازم خانگی دگرگون شود و مردم ترجیح دهند به جای هزینه‌های میلیونی برای خرید کالای جدید، کالای قدیمی خود را تعمیر کنند تا دوباره از آن استفاده کنند.
همین چهار- پنج سال گذشته بود که مردم به بهانه هر خرابی کوچکی وسیله‌های خانه خود را تعویض می‌کردند. مردم به دنبال بهانه بودند که لوازم خانگی جدید خریداری کنند و وسیله‌های قدیمی خود را دور بیاندازند، حتی در بسیاری از موارد مردم بدون خرابی تنها به واسطه مُد یک وسیله جدید خریداری می‌کردند. مریم، که طی سال‌های گذشته وسیله‌های خانه را چندین بار تغییر داده بود در همین خصوص به «هم‌میهن» گفت: «تا سه سال پیش، هر پنج سال یکبار تمامی وسایل برقی و حتی چوبی خانه را تعویض می‌کردیم، چون قیمتی نداشت.
با قیمت یک یخچال این روزها، آن زمان تمامی تغییرات خانه انجام می‌شد اما الان با 100 میلیون تومان هم نمی‌توانی یک یخچال خوب بخری. چندسالی میشود ما وسایل خانه را عوض نمی‌کنیم. چند هفته قبل لباسشویی خانه‌مان به مشکل خورد؛ با دیدن قیمت‌ها ترحیج دادیم که آن را تعمیر کنیم که تعمیر آن شد 5 میلیون تومان؛ درصورتی که برای خرید همان لباسشویی حدود 70 میلیون تومان باید هزینه می‌کردیم.»
در گذشته نه‌چندان دور خرابی‌های کوچک اصلی‌ترین بهانه برای تغییرات وسایل خانه بود و الان «تعمیر» به گزینه اصلی تبدیل شده است. یکی از تعمیرکاران گفت: «سال‌های پیش تعداد تعمیرات ما بسیار کم بود اما اکنون تعمیرات ما چند برابر شده؛ به‌طوری که به مردم نوبت می‌دهم که هر یک چه زمانی برای تعمیر وسیله خود بیایند، چراکه مردم توان خرید لوازم خانه را ندارند و دوست دارند آنها را با قیمت بسیار کم تعمیر کنند.»
گرانی و تورم باعث شده رفتار مردم در بازارها تغییر کند و شاهد رکود سنگین در بازار کالاهای بادوام باشیم. این رکود می‌تواند به مرور روی زندگی مردم نیز تاثیر منفی بگذارد؛ از بیکار شدن کارگران و حقوق‌بگیران، ورشکستگی مغازه‌ها گرفته تا کاهش تولیدات کارخانجات.
به‌طور کلی کاهش خرید مردم و رکود در بازارها می‌تواند چندین ویژگی منفی در برداشته باشد. نخست زمانی که مردم خریدی نداشته باشند، کارخانجات داخلی تولید کمتری خواهند داشت؛ همین موضوع باعث میشود که در بلندمدت برخی از این کارخانه‌ها به تعدیل نیرو یا عدم پرداخت به موقع حقوق فکر کنند.
مسئله بعدی بیکار شدن کارگران و حقوق‌بگیران است، وقتی که فروشگاه نتواند کالایی بفروشد مجبور میشود پس از مدتی نیروهای خود را تعدیل کند؛ درنتیجه چندین کارگر بیکار می‌شوند و در نهایت در بلندمدت برخی از فروشگاه‌ها با کاهش فروش و عدم وصول بدهی‌های خود قدم به قدم به ورشکستگی نزدیک می‌شوند؛ در نتیجه فاجعه بزرگی در حوزه لوازم خانگی رقم می‌خورد.
نقش قیمت ارز و سیاست‌های وارداتی
کارشناسان عقیده دارند ریشه افزایش قیمت‌ها را می‌توان در دو حوزه بررسی کرد؛ نخست، افزایش ادامه‌دار نرخ ارز در بازار آزاد و نیمایی که هزینه واردات مواد اولیه و قطعات را بالا برده است. دوم، سیاست‌های محدودکننده واردات برای حمایت از تولیدات داخلی که عملاً رقابت را محدود کرده و مسیر قیمت‌گذاری را در انحصار چند برند داخلی قرار داده است.
در اصل یکسری سیاست‌های حمایتی و عدم توجه به نیازهای مردم باعث شده این گرانی‌ها رقم بخورد. درحال حاضر بازار لوازم خانگی در وضعیت «عدم ناخوانی عرضه و تقاضا، عرضه گران» قرار گرفته است. این وضعیت باعث شده هم تولیدکننده ناراضی باشد و هم مصرف‌کننده ناتوان از خرید.
فعالان حوزه لوازم خانگی هشدار می‌دهند اگر دولت تا پایان سال تکلیف نرخ ارز و سیاست واردات قطعه را مشخص نکند، جشنواره‌های فروش زمستانه امسال نیز بی‌رمق و شکست‌خورده خواهند بود.
بررسی صحبت‌های تولیدکنندگان نشان می‌دهد بسیاری از آنها از شرایط‌شان ناراضی هستند و عقیده دارند ادامه‌دار بودن شرایط حال حاضر می‌تواند زیان‌های سنگینی برایشان در پی داشته باشد. در سوی دیگر مصرف‌کنندگان نیز همچنان ناراضی هستند. در نتیجه می‌توان گفت سیاست‌های حمایتی دولت درحال حاضر نه به نفع تولیدکنندگان است نه مصرف‌کنندگان؛ چراکه هر دو گروه ناراضی هستند. از سوی دیگر در این بین فروشندگان لوازم خانگی نیز از شرایط پیش‌آمده ناراضی هستند و از نبود مشتری گلایه دارند و هر روز خود را یک قدم نزدیک به ورشکستگی می‌دانند.
تورم کالاهای بادوام
افزایش تورم کالاهای اساسی باعث شده مصرف کالاهای بادوامی همانند لوازم خانگی نیز کمتر شود. طی دو ماه گذشته نیز برخلاف ماههای اخیر میزان تورم لوازم خانگی با تورم عمومی همبستگی شدیدی نشان داد که از توان عمومی مردم بالاتر رفت؛ درنتیجه از میزان خرید مردم کاسته شد.
افزایش 48 درصدی قیمت‌ها طی یک‌سال و رشد 5 درصدی ماه به ماه در مهر، یعنی فشار تورمی حتی بر کالاهای غیرمصرفی روزمره هم رسوخ کرده است. استمرار این روند، می‌تواند نرخ رشد اقتصادی در بخش صنایع خانگی را به‌طور جدی کاهش دهد و زمینه تعدیل نیروی انسانی نزد تولیدکنندگان متوسط را فراهم کند؛ موضوعی که در نهایت به رکود عمیق‌تر منجر خواهد شد.
به نظر می‌رسد بازار لوازم خانگی در آستانه زمستان 1404 با ترکیبی از تورم بالا و تقاضای پایین روبه‌رو شده باشد. با وجود اینکه بسیاری از فروشگاه‌ها تبلیغات ویژه‌ای برای فروش اقساطی دارند اما همچنان خانواده‌ها تمایلی برای خرید وسایل جدید ندارند و تنها برای خرید جهیزیه به سراغ فروشگاه‌ها می‌روند و لوازم خانه خود را نو نمی‌کنند. نگاهی گذرا به رفتار مشتریان نشان می‌دهد بسیاری از زوج‌های جوان با این قیمت‌ها و کیفیت کالاها ترجیح می‌دهند کالاهای مورد نیاز خود را با حداقل هزینه و بالاترین کیفیت تهیه کنند.
یک زوج جوان که درحال تهیه جهیزیه بود به «هم‌میهن» گفت: «قیمت لوازم خانگی بسیار بالاست و با مجموع وام ازدواج 600 میلیونی که به ما تعلق گرفت نمی‌توانیم کل جهیزیه را خریداری کنیم. حتی اگر تمامی کالاها را ایرانی انتخاب کنیم باز هم برخی از اقلام را نمی‌توانیم بخریم. چرا باید یک یخچال بیش از 70 میلیون تومان باشد و لباسشویی 40 میلیون تومان؛ خُب با این قیمت‌ها ما چگونه بقیه کالاها را تهیه کنیم؟»
کارشناسان و فروشندگان عقیده دارند قیمت‌ها همچنان صعودی خواهند ماند، چراکه محدودیت‌ها ادامه دارد و از سوی دیگر قیمت دلار نیز روند صعودی را تجربه می‌کند. به نظر می‌رسد اعمال سیاست‌های جدید و برداشته شدن محدودیت‌ها می‌تواند آرام آرام شرایط را تغییر دهد.
درحال حاضر آمار رسمی تنها بخشی از واقعیت را آشکار می‌کند و بخش دیگر را آمارهای غیررسمی؛ یعنی قیمت‌های موجود در بازار این آمار را آشکار می‌سازد. افزایش تورم لوازم خانگی در شهریور و مهر 1404، نه‌فقط شاخصی از گرانی کالاها، بلکه نشانه‌ای از فرسایش توان عرضه و تقاضا در بازار داخلی است. درحال حاضر بازارها به زبان بی‌زبانی فریاد می‌زنند که خریدار نیست، چون توان خرید نیست. اگر شرایط به همین شکل ادامه یابد به مرور شاهد ورشکستگی فروشگاه‌ها و کارخانجات خواهیم بود و این صنعت به مرور از بین خواهد رفت.