کرمان رصد - هم میهن /متن پیش رو در هم میهن منتشر شده و بازنشرش در آخرین خبر به معنای تاییدش نیست
مجمع روحانیون مبارز و سازمان مجاهدین انقلاب اسلامی ایران از لحاظ مشی سیاسی وجوه اشتراک زیادی داشتند اما شاید اولین و مهمترین این اشتراکات به نحوه شکلگیری آنها بازگردد. مجمع روحانیون مبارز بال چپ جامعه روحانیت مبارز بود که به دلیل اختلاف‌نظرهایی که با همان جریان راست سنتی داشت از آن انشعاب پیدا و در سال 1367 اعلام موجودیت کرد.
سمیه متقی| سه‌شنبه‌شب بود که جمعی از اعضای سازمان مجاهدین انقلاب اسلامی ایران دیداری با مهدی کروبی، چهره شاخص اصلاح‌طلب داشتند. تشکیلاتی که فعالیتش هم‌زمان با اوجگیری اعتراضات به نتایج انتخابات در سال 1388 در کنار جبهه مشارکت ایران اسلامی غیرقانونی اعلام شد و با ادامه پیدا کردن آن اعتراضات و چند ماهی پس از توقیف تشکل‌های سیاسی شاخص اصلاح‌طلب و بازداشت برخی اعضای آن، کروبی به همراه میرحسین موسوی و زهرا رهنورد حصر شدند(فاطمه کروبی نیز به همراه همسرش مهدی کروبی در حصر خانگی قرار گرفت اما پس از چند ماه محدودیت ارتباطی او برداشته شد).
حالا بیش از 15 سال از آن رخدادها گذشته و چندماهی است که رفع حصر کروبی نیز اتفاق افتاده است و دیدارهای او با چهرهها و تشکل‌های سیاسی هرازگاهی بخشی از اخبار رسانهها را به خود اختصاص میدهد. در پی همه سال‌های پس از 88 و 89 که رخدادهای مذکور بخشی از آن بودند، فضای سیاسی به‌ویژه در میان تشکل‌های ریشه‌دار اصلاح‌طلب و بخشی از طیف راست سنتی نشان از همگراییها و کاهش اختلافات سیاسی داشته است.
همین رفع حصر کروبی که دیدارهای علی‌اکبر ناطق‌نوری، سیدمحمد خاتمی، اعضای تشکل‌های مختلف سیاسی اصلاح‌طلب از جمله همین دیدار برخی اعضای سازمان مجاهدین انقلاب با کروبی در پی آن اتفاق افتاده است، نشان از نزدیکیهایی دارد که شاید اگر سیر اتفاقات سیاسی در کشور در مسیر طبیعی یا حداقل همان مسیر سابق طی میشد، احتمالاً تناسبها اینگونه شکل نمی‌گرفت. در ادامه نگاهی به فراز و فرود رابطه سازمان مجاهدین انقلاب اسلامی ایران با مهدی کروبی، از رهبران جنبش سبز، دبیرکل پیشین مجمع روحانیون مبارز و دبیرکل پیشین اعتماد ملی خواهیم داشت.
سازمان مجاهدین انقلاب اسلامی ایران و مجمع روحانیون مبارز
مجمع روحانیون مبارز و سازمان مجاهدین انقلاب اسلامی ایران از لحاظ مشی سیاسی وجوه اشتراک زیادی داشتند اما شاید اولین و مهمترین این اشتراکات به نحوه شکلگیری آنها بازگردد. مجمع روحانیون مبارز بال چپ جامعه روحانیت مبارز بود که به دلیل اختلاف‌نظرهایی که با همان جریان راست سنتی داشت از آن انشعاب پیدا و در سال 1367 اعلام موجودیت کرد.
سازمان مجاهدین انقلاب اسلامی ایران نیز تشکلی است که از بال چپ سازمان مجاهدین انقلاب اسلامی به وجود آمد. چنانچه برخی اعضای تشکل اولیه در پی اختلاف‌نظرهایی که با حسین راستی‌کاشانی، نماینده امام داشتند و همسویی بیش از حد آن همسو با بال راست این سازمان در سال 61 از آن فاصله گرفتند و پس از آن هم با افزایش اختلافات میان بازماندگان، این تشکیلات در سال 1365 منحل شد. 5 سال بعد یعنی در مهرماه 1370، بال چپ سازمان، تشکیلات جدیدی با عنوان «سازمان مجاهدین انقلاب اسلامی ایران» به راه انداختند. به عبارتی هر دو تشکیلات یعنی مجمع روحانیون مبارز به دبیرکلی مهدی کروبی و سازمان مجاهدین انقلاب اسلامی ایران با حضور چهره‌های شاخصی مانند بهزاد نبوی، مصطفی تاجزاده، هاشم آقاجری، محمدسلامتی و... تشکل‌های وزنهدار و اصلی جناح چپ ایران را تشکیل دادند.
مهدی کروبی و اعضای سازمان
«جمع کثیری از دوم‌خردادی‌های راه‌یافته به مجلس ششم خواهان ریاست مجلسی بهزاد نبوی یا محمدرضا خاتمی بودند، اما با به میان آمدن نام مهدی کروبی، هر دو به حمایت از او از پذیرش این خواسته دوری کردند و به این ترتیب مهدی کروبی، رئیس مجلس ششم و سیدمحمدرضا خاتمی و بهزاد نبوی، نایب‌رئیسان این مجلس شدند.» این واکنش از سوی شاخص‌ترین چهره سیاسی سازمان مجاهدین انقلاب نشان از آن داشت که در همه سال‌های پس از شروع به فعالیت این سازمان، کروبی جایگاه ویژهای برای آنان داشت. البته بخشی از آنچه در قبال او مطرح بود، متاثر از حضور و نقشآفرینی آن در سال‌های اول انقلاب به‌ویژه آن زمانی که او در کسوت رئیس مجلس بود، باز میگردد. در همه سال‌های پیش از 1376 که جناح چپ به مرور از گردونه سیاست به حاشیه رانده میشد، روابط کروبی با چهره‌های شاخص این تشکیلات به قوت وجود داشت.
مثلاً در خاطراتی که کروبی از نگرانیهایش برای شکلگیری نظارت استصوابی تعریف کرده است؛ در بخشی به انتخابات میان‌دوره‌ای مجلس سوم در سال 1368 اشاره می‌کند. آنجا که نبوی از جمله کاندیداهای جناح چپ در میان‌دوره‌ای انتخابات بود و «فاضل هرندی از اعضای هیئت اجرایی خبر داد که شورای نگهبان پرونده نبوی را خواسته است» و به گفته او شورای نگهبان برایش برنامه داشت. کروبی در همان اثنا با هاشمی‌رفسنجانی، رئیس‌جمهور وقت تماس گرفته و موضوع را مطرح می‌کند و میگوید:«این نشانه یک حرکت جدید است، این تنش دارد و مسئله‌ساز است. مبادا که چنین چیزی شود که اگر انجام بشود، اول درگیری و اختلاف است.»پس از آن نامه‌نگاری مجمع با شورای نگهبان آغاز شد و در پی تماس تلفنی کروبی با جنتی و محمدی‌گیلانی مسئله حل شد.
یا مثلاً در انتخابات ریاست‌جمهوری 1376، محمد سلامتی از اعضای ارشد سازمان در دیداری که با اعضای مجمع روحانیون مبارز داشت، گفته بود:«گفتم چون مهندس موسوی اعلام انصراف کرده است، باید تصمیم بگیریم کاندیدای دیگری معرفی بکنیم. آقای کروبی گفتند پیشنهاد شما چه کسی است. من فی‌البداهه گفتم یکی از شما سه نفر کاندیدا بشوید. البته از قبل تصویب نشده بود ولی من همین‌‌طوری پیشنهاد دادم. گفتم یا شما یا آقای موسوی‌خوئینی‌ها یا آقای خاتمی.(مرداد 1396)». به عبارتی چهره‌های شاخص سازمان و مجمع روحانیون که از جمله آنها کروبی بود در بخش عمدهای از زیست سیاسی و فعالیت سیاسی خود همسو با هم بودند اما این به معنای نبود اختلاف در مسیر و تصمیمگیریها نبوده است.
اختلاف اول، انتخابات مجلس چهارم
یکی از اختلافاتی که در این بین میان کروبی و تشکل متبوع او با سازمان اتفاق افتاد در اثنای انتخابات مجلس چهارم بود که از میان 900 کاندیدای ردصلاحیت‌شده توسط شورای نگهبان، 58 نفر از نماینده‌های ادوار گذشته مجلس و 40 نفر نماینده مجلس سوم بودند. علاوه بر اعتراض فردی این کاندیداها (از جمله بهزاد نبوی، عاتقه صدیقی و صادق خلخالی)، کمیته سیاسی مجمع روحانیون مبارز نیز در نامهای به رهبری درباره ردصلاحیت‌ها ابراز نگرانی کردند. همچنین خوئینی و کروبی در دیدار با اکبر هاشمی‌رفسنجانی، رئیس‌جمهوری نگرانی خود را نسبت به شرایط پیش‌آمده اعلام کردند که در نتیجه رئیس‌جمهور به آنها گفت که از این حجم ردصلاحیت‌ها شوکه شده است.
بر اساس خاطرات آیت‌الله هاشمی، مجمع روحانیون مبارز در نامه خود به رهبری به این نکته اشاره کرده بودند که در صورت عدم بازبینی و اصلاح نظر شورای نگهبان، مجمع از شرکت در انتخابات انصراف خواهد داد اما در نهایت پس از دیدار کروبی و رهبری بر لزوم حضور مجمع روحانیون مبارز در انتخابات، مجمع طی بیانیه‌ای اعلام کرد که با وجود فضای ناسالم موجود، در انتخابات شرکت خواهند کرد. این در حالی بود که ائتلاف خط امام که سازمان هم یکی از تشکل‌های آن بود اعلام کرد که به علت روند حذفی موجود در کشور از ارائه لیست کاندیدا معذور است. البته در تاریخ 11 فروردین 1371 خط امامیها در بیانیه‌ای چنین اعلام می‌کنند که در بین موارد موجود، لیست مجمع روحانیون مبارز را ارجح می‌دانند.
در ادامه و در انتخابات ریاست‌جمهوری بعدی مجمع روحانیون و سازمان هردو از اعلام نظر امتناع کردند و ورود مستقیمی بر انتخابات نداشتند. البته در مجلس پنجم افرادی مانند نبوی از اعضای سازمان در سروسامان دادن لیست خط امام نقش ایفا کرد و لیستهای مشترکی که با حزب تازه‌تاسیس کارگزاران شکل گرفت؛ با همراهی آنها تنظیم شد و اقلیت قدرتمندی در مجلس پنجم در پی همین همکاریها شکل گرفت.
از ائتلاف تا اختلاف در مجلس ششم
دو سال پس از آن بود که سیدمحمد خاتمی گزینه مجمع روحانیون مبارز در دوم خرداد 1376 توانسته بود سکان اجرایی کشور را در دست بگیرد و دوم خردادیها که از سه تشکیلات اصلی مجمع روحانیون مبارز، سازمان مجاهدین انقلاب اسلامی ایران و جبهه مشارکت ایران اسلامی تشکیل شده بودند در بزنگاههای مختلف همراه و همسو پیش میرفتند. نوبت به مجلس ششم رسید؛ مجلسی که نمادی از همراهیها و اختلافات میان سازمان و کروبی به عنوان چهره سیاسی بود.
بهزاد نبوی، چندی پیش از انتخابات مجلس ششم وقتی که اعضای جبهه دوم‌خرداد برای راهبری کاروان‌شان به سمت ساختمان مجلس در خیابان امام خمینی از او درخواست کردند، چنین گفت: «شرط من برای پذیرش مسئولیت، حفظ احترام و حرمت آیت‌الله هاشمی‌رفسنجانی در انتخابات، چه در صورت نامزدی و چه در صورت عدم شرکت در این رقابت است.» بیان سخنان او موجب واکنش‌های بسیاری در درون جبهه دوم‌خرداد شد تا جایی که برخی افراد به صراحت اعلام کردند که «مثل این که در انتخاب خود اشتباه کردیم.»
در این بین اگرچه خاتمی نیز هم‌نظر با نبوی بود اما درباره دیگر اعضای مجمع روحانیون مبارز چنین همسویی مطرح نشد و احتمالاً یکی از تفاوت‌نظرهای بین سازمان و کروبی میتواند همین باشد(البته اظهارنظر مستقیمی در این زمینه از کروبی منتشر نشده است). پس از آن با شرط اینکه نام افراد لیست در سایر لیست‌ها نباید باشد، نام هاشمی از لیست جبهه دوم خرداد حذف شد و این لیست بدون نام هاشمی پیروز انتخابات شد. در مجلس نیز این فراز و فرود روابط سازمان و کروبی ادامه پیدا کرد.
اگرچه در ابتدا نبوی از رقابت با کروبی اجتناب کرد اما در موارد دیگر مانند ادامه رسیدگی به قانون مطبوعات و تحصن در مجلس اختلافاتی شکل گرفت. در این بین، کروبی در جایگاه رئیس مجلس به حکمی که برای هاشم آقاجری، از اعضای سازمان صادر شده بود واکنش نشان داد و آن را «ننگین» دانست و در نهایت حکم شکسته شد. او در موضوع اصلاح قانون مطبوعات با بخش عمدهای از نمایندگان همراهی نکرد و در نهایت این اصلاحیه با حکم حکومتی رهبری از دستور کار خارج شد.
همچنین کروبی وقتی تحصن نمایندگان مجلس در پی ردصلاحیت‌ها در انتخابات مجلس هفتم نیز به میان آمد مخالفت خود را اعلام کرد. نبوی و محسن آرمین از چهره‌های شاخص سازمان در کنار فاطمه حقیقت‌جو و میرمحمد یگانلی، متن استعفای خود را خواندند و استعفای آنها رای آورد. این تفاوت نظر در انتخابات مجلس هفتم نیز ادامه پیدا کرد و سازمان در کنار حزب مشارکت و... اعلام کردند که در انتخابات شرکت نمیکنند اما کروبی و مجمع روحانیون مبارز در انتخابات باقی ماند.
انتخابات ریاست‌جمهوری 1384
یکی از مواردی که نشان از فاصله روزافزون کروبی و سازمان دارد به انتخابات ریاست‌جمهوری نهم باز میگردد. در این انتخابات بنا بر تصمیم دومخردادیهایی که حالا دیگر اصلاح‌طلب شناخته میشدند، مصطفی معین قرار بود کاندیدای این جریان باشد و در پی این تصمیم احزاب و گروههایی همچون جبهه مشارکت ایران اسلامی، سازمان مجاهدین انقلاب اسلامی، انجمن اسلامی مدرسین دانشگاه‌ها، انجمن اسلامی جامعۀ پزشکان، انجمن اسلامی معلمان و حتی نهضت آزادی از او حمایت کردند اما مجمع روحانیون مبارز ساز دیگری در این میان کوک کرد و کروبی را به عنوان گزینه خود معرفی کرد و همین هم آغاز چنددستگیها در جبهه دوم خرداد در قبال انتخابات را رقم زد. در پی این تصمیمات و اختلافات شکست اصلاح‌طلبان در انتخابات ریاست‌جمهوری نهم حادث شد؛ موضوعی که در ادامه حتی به تشکیل حزب اختصاصی کروبی منجر شد و اعتماد ملی از آن متولد شد.
البته همین تشکیل حزب جدید به نوعی راه کروبی را از بخش اعظم اصلاح‌طلبان جدا کرد و مانع وحدت دوباره آنها در انتخابات مجلس بعدی نیز شد. چنانچه در مجلس هشتم اصلاح‌طلبان با وجود تردیدهای بسیار و چهره‌های معدود و محدود در انتخابات شرکت کردند اما با سه لیست. اولین لیست آنها «ائتلاف اصلاح‌طلبان» نام داشت که به سرلیستی مرتضی حاجی و با حضور 29 تشکل از جمله جبهه مشارکت، سازمان مجاهدین انقلاب اسلامی، مجمع روحانیون مبارز، کارگزاران، خانه کارگر و... بود. لیست دوم لیست حزب اعتماد ملی بود که با وجود اشتراک 80 درصدی با لیست ائتلاف اصلاح‌طلبان، از ارائه لیست متحد با آنها سر باز زد. سومین لیست ارائه‌شده برای انتخابات مجلس هشتم توسط اصلاح‌طلبان، «ائتلاف مردمی اصلاحات» نام داشت که به سرلیستی مصطفی کواکبیان، دبیرکل حزب مردم‌سالاری بود.
انتخابات ریاست‌جمهوری دهم
در نیمه سال 1387 بود که گروه‌های اصلاح‌طلب همچون مجمع روحانیون مبارز، جبهه مشارکت و سازمان مجاهدین انقلاب به دنبال آن بودند که سیدمحمد خاتمی را برای انتخابات ریاست‌جمهوری دهم قانع کرده و به میدان بیاورند و در همین اثنای جلسات و رایزنی‌ها بود که حزب اعتمادملی اعلام کرد، کروبی دبیرکل خود را به‌عنوان نامزد انتخابات ریاست‌جمهوری معرفی می‌کند.
در این میان، نبوی، عضو ارشد سازمان مجاهدین انقلاب در آن زمان از اعلام نظر خودداری کرد و گفت که کاندیداتوری آقای کروبی هنوز اعلام نشده و صرفاً شورای مرکزی حزب اعتمادملی از او درخواست کرده است و محمد سلامتی، دبیرکل سازمان مجاهدین انقلاب اسلامی هم پاسخگویی در این زمینه را به دیدار و گفت‌وگوهای آتی با اعضای حزب اعتمادملی موکول کرد و گفت که فعلاً نمی‌تواند اظهارنظری داشته باشد.
آنها امیدوار بودند که در نهایت به توافقی برسند اما در پی واکنش‌های بعدی کروبی و پاسخ به سوالی درخصوص رایزنی با سران جبهه مشارکت و سازمان مجاهدین انقلاب برای اجماع در جبهه اصلاحات که در آن گفته بود «با آنها هیچ گفت‌وگویی نداشتم و بنای گفت‌وگو هم ندارم. در واقع نماینده‌های آنها با نماینده حزب اعتماد ملی در جلسات آقای موسوی‌خوئینی‌ها شرکت و مواضع خود را اعلام می‌کنند.» عملاً حضور خود را قطعی کرد. پس از آن سازمان و سایر تشکل‌های همسو اجماع‌شان بر میرحسین موسوی و حمایت از او بود و تا پایان کار و برگزاری انتخابات هم کروبی انصراف نداد.
البته اتفاقات سال 1388 که منجر به حصر کروبی و موسوی و رهنورد شد، حمایت و اعتراض به چنین تصمیماتی را از سوی اعضای این سازمان و سایر تشکلها و چهره‌های سیاسی برانگیخت(اگرچه پیش از آن غیرقانونی بودن فعالیت سازمان مجاهدین انقلاب اعلام شده بود)؛ اتفاقاتی که اگرچه با موجی از سرمای سیاسی تا حد تعلیق سیاست پیش رفت اما روابط گرمی را در طی این 16 سال رقم زده است و نوع دیگری از نزدیکی و همسویی را به همراه داشته است و حالا این روزها شاهد دیدار قطب‌های چپ قدیم حول حضور و رفع حصر کروبی هستیم.
بازار ![]()