کرمان رصد - شرق /متن پیش رو در شرق منتشر شده و بازنشرش در آخرین خبر به معنای تاییدش نیست
مهدی بازرگان| سفر چهارروزه مسعود پزشکیان، رئیس‌جمهور ایران، به چین برای شرکت در بیستوپنجمین اجلاس سران سازمان همکاری شانگهای و نشست شانگهای‌پلاس در تیانجین (9 تا 12 شهریور 1404)، در برهه‌ای حساس از منظر دیپلماتیک و ژئوپلیتیکی انجام شد. این سفر در بستر دو چالش کلیدی سیاست خارجی ایران صورت گرفت؛ نخست، تهدید فعال‌سازی مکانیسم ماشه و احتمال بازگشت قطع‌نامه‌های شورای امنیت و دیگر هم ناظر به پیامدهای جنگ 12روزه که معادلات امنیتی منطقه را پیچیده‌تر کرده است. کمااینکه هر دو موضوع (تجاوز اسرائیل و اسنپ‌بک)، جزء محورهای سخنرانی پزشکیان و از موضوعات در دستور کار اجلاس شانگهای بود. بنابراین این شرایط، سفر رئیس‌جمهور به چین را از یک رویداد تشریفاتی به صحنه‌ای برای نمایش دیپلماسی فعال و چندجانبه ایران تبدیل کرد.
از سوی دیگر پزشکیان با سخنرانی‌های خود در هر دو اجلاس شانگهای و شانگهای‌پلاس، پیشنهاد ابتکار «حساب‌ها و تصفیه‌های ویژه سازمان همکاری شانگهای» را مطرح کرد که بر کاهش وابستگی به دلار، ایجاد زیرساخت‌های دیجیتال مشترک و تأسیس صندوق سوآپ ارزی متمرکز است. طرح این ابتکار نشان‌دهنده رویکردی عمل‌گرایانه برای تقویت تاب‌آوری اقتصادی کشورهای عضو در برابر تحریم‌های یک‌جانبه غرب بود. بیانیه پایانی اجلاس نیز با محکومیت تجاوزات آمریکا و رژیم صهیونیستی علیه ایران در ژوئن 2025 و جنایات در غزه، همسویی سازمان با مواضع عدالت‌خواهانه تهران را تأیید کرد. این حمایت جمعی، در شرایطی که ایران تحت فشارهای پرونده هسته‌ای قرار دارد، دستاورد دیپلماتیک مهمی محسوب می‌شود.
دیدارهای پزشکیان با دیگر مقامات حاضر و تأکید بر همکاری‌های اسلامی، همراه با امضای بیش از 20 سند همکاری، می‌تواند فضای تنفسی در دیپلماسی ایران ایجاد کند، آن هم در شرایطی که طی هفته‌های گذشته شاهد یک فشار جدی بر تهران به واسطه پرونده هسته‌ای بودیم. در این بین، بهره‌گیری از ظرفیت‌های ژئوپلیتیکی ایران، نظیر بندر چابهار و اعلام آمادگی برای پیوستن به طرح کمربند-راه می‌تواند چشم‌اندازی برای گسترش همکاری‌های زیرساختی ترسیم کند. حضور پزشکیان در مراسم هشتادمین سالگرد پایان جنگ جهانی دوم در پکن نیز پیامی از تعهد ایران به صلح جهانی بود. در مجموع، این سفر نه‌تنها مقاومتی در برابر فشارهای غرب نشان داد، بلکه با ارائه تصویر تازه‌ای از دیپلماسی صلح‌طلبانه و همکاری‌محور، نقش ایران را در نظم نوین جهانی تقویت کرد.
اولین سفر پزشکیان به چین
اولین سفر مسعود پزشکیان به چین بنا به دعوت رسمی شی جین‌پینگ، رئیس‌جمهور این کشور، روز یکشنبه انجام شد. جمهوری اسلامی ایران که طی دو سال گذشته عضویت کامل خود در سازمان همکاری شانگهای را تثبیت کرده بود، اکنون فرصت یافت تا در سطح عالی سیاسی و دیپلماتیک حضور خود را در این سازمان بروز دهد. استقبال رسمی از رئیس‌جمهور ایران در تیانجین و سپس امضای چند سند همکاری میان ایران و سایر اعضا، نشان‌دهنده عزم مشترک برای تقویت همکاری‌های منطقه‌ای بود. در همین راستا، مسعود پزشکیان، رئیس‌جمهور ایران، در پایان بیستوپنجمین اجلاس سران سازمان همکاری شانگهای در تیانجین چین، بیش از 20 سند و بیانیه در حوزه‌های مختلف همکاری را به همراه دیگر سران کشورهای عضو امضا کرد.
این اسناد که روز دوشنبه 10 شهریور 1404 به امضا رسید، شامل توافق‌نامه‌هایی در زمینه‌های اقتصادی، امنیتی، فرهنگی و زیرساختی بود که نشان‌دهنده تعهد کشورهای عضو به گسترش همکاری‌های چندجانبه است. امضای این اسناد گامی مهم در راستای تقویت جایگاه سازمان همکاری شانگهای به‌عنوان یک نهاد بین‌المللی برای مقابله با یک‌جانبه‌گرایی و پیشبرد اهداف توسعه‌ای و صلح‌طلبانه تلقی می‌شود. رئیس‌جمهور ایران پیش از سفر، این اجلاس را فرصتی تاریخی برای تقویت چندجانبه‌گرایی و توسعه همکاری‌های اقتصادی و فرهنگی توصیف کرده بود. حضور وی در این اجلاس و امضای اسناد، نشان‌دهنده نقش فعال ایران در تصمیم‌گیری‌های کلیدی سازمان است. این اسناد به‌ویژه بر تقویت همکاری‌های مالی، کاهش وابستگی به نظام‌های مالی غربی و توسعه زیرساخت‌های منطقه‌ای تمرکز داشتند.
سخنرانی پزشکیان در اجلاس سران شانگهای و دعوت تهران به صلح و همکاری مالی
مسعود پزشکیان، رئیس‌جمهور ایران، روز دوشنبه 10 شهریور 1404 در بیستوپنجمین اجلاس سران سازمان همکاری شانگهای در تیانجین چین سخنرانی کرد و بر ضرورت ایجاد جهانی صلح‌آمیزتر و تقویت همکاری‌های اقتصادی تأکید کرد. وی سازمان همکاری شانگهای را یکی از ارکان مهم چندقطبی‌سازی نظام بین‌الملل دانست و خواستار گام‌های عملیاتی برای تحقق این هدف شد.
رئیس‌جمهور کشورمان با اشاره به تجاوز نظامی اخیر رژیم صهیونیستی و آمریکا به ایران در ژوئن 2025 و تداوم جنایات در غزه، این اقدامات را نمونه‌هایی از ناکامی جهان در برقراری صلح و امنیت خواند. او پیشنهاد تشکیل کمیته‌ای متشکل از وزرای خارجه کشورهای عضو برای مدیریت بحران‌های منطقه‌ای و بین‌المللی را مطرح کرد. این کمیته می‌تواند در مواقع نقض حاکمیت اعضا، واکنش سریع و مؤثری نشان دهد. پزشکیان همچنین ابتکار «حساب‌ها و تسویه‌های ویژه سازمان همکاری شانگهای» را پیشنهاد داد که بر سه محور استوار است؛ گسترش تسویه با ارزهای ملی برای کاهش وابستگی به دلار، ایجاد زیرساخت‌های دیجیتال مشترک با استفاده از ارزهای دیجیتال بانک‌های مرکزی و تأسیس صندوق سوآپ ارزی چندجانبه برای حمایت از کشورهای تحت فشار تحریم یا بحران نقدینگی. پزشکیان این ابتکار را گامی برای افزایش تاب‌آوری اقتصادی اعضا و تبدیل سازمان به الگویی موفق در نظم مالی چندقطبی دانست. رئیس‌جمهور ایران همچنین از ابتکارات سازمان برای مقابله با تهدیدات امنیتی، قاچاق مواد مخدر و توسعه فناوری استقبال کرد و آمادگی ایران را برای ایفای نقش فعال در این زمینه‌ها اعلام کرد. وی با اشاره به موقعیت ژئوپلیتیکی ایران و اتصال قریب‌الوقوع بندر چابهار به شبکه ریلی کشور، این بندر را فرصتی برای اتصال چین، آسیای مرکزی و افغانستان به اقیانوس هند معرفی کرد.
سخنرانی رئیس‌جمهور در اجلاس شانگهای‌پلاس و تأکید بر کاهش وابستگی به دلار
مسعود پزشکیان در اجلاس شانگهای‌پلاس نیز که روز دوشنبه 10 شهریور 1404 در تیانجین برگزار شد، سخنرانی و بر لزوم کاهش وابستگی کشورهای عضو به دلار تأکید کرد. وی بار دیگر ابتکار «حساب‌ها و تصفیه‌های ویژه» را مطرح کرد و آن را سازوکاری عملی برای تقویت همکاری‌های مالی دانست. این ابتکار شامل گسترش تسویه‌های مالی با ارزهای ملی، ایجاد زیرساخت‌های دیجیتال مشترک برای پرداخت‌های امن با استفاده از ارزهای دیجیتال و تأسیس صندوق ارزی چندجانبه برای حمایت از اعضا در برابر تحریم‌ها و بحران‌های نقدینگی است.
رئیس‌جمهور با بیان اینکه جهان پس از جنگ سرد به‌دلیل یک‌جانبه‌گرایی نتوانسته آرزوی صلح را محقق کند، سازمان همکاری شانگهای را نمونه‌ای موفق از همکاری مبتنی بر برابری و عدالت خواند. وی اجلاس شانگهای‌پلاس را فرصتی ارزشمند برای تعمیق همکاری‌ها با کشورهای همسو دانست و خواستار نقش‌آفرینی فعال‌تر سازمان در مسائل جهانی، به‌ویژه در برابر بی‌عدالتی‌هایی مانند جنایات در غزه شد. پزشکیان با اشاره به موقعیت استراتژیک کشورمان، آمادگی ایران را برای پیوستن به طرح کمربند-راه چین اعلام کرد و گفت که ثبات و امنیت ایران، بستر مناسبی برای اتصال خطوط ترانزیتی منطقه‌ای فراهم می‌کند. وی همچنین بر لزوم اصلاح حکمرانی جهانی مبتنی بر برابری و عدالت تأکید کرد و از ابتکار رئیس‌جمهور چین برای بهبود حکمرانی جهانی حمایت کرد. وی با اشاره به تجاوز نظامی اخیر به ایران و تهدیدات اسنپ‌بک، از کشورهای عضو خواست در برابر این بی‌عدالتی‌ها نقش مسئولانه‌ای ایفا کنند. وی آمادگی ایران برای حل مسالمت‌آمیز مسئله هسته‌ای از طریق دیپلماسی را اعلام کرد و افزود که گزینه نظامی ناکارآمد است و تنها به تشدید تنش منجر می‌شود.
بیانیه سران شانگهای و محکومیت تجاوزات به ایران و غزه
سران کشورهای عضو سازمان همکاری شانگهای در بیانیه پایانی اجلاس تیانجین که روز دوشنبه 10 شهریور 1404 منتشر شد، تجاوزات نظامی رژیم صهیونیستی و آمریکا علیه ایران در ژوئن 2025 را به‌شدت محکوم کردند. این بیانیه اقدامات علیه تأسیسات غیرنظامی، از جمله زیرساخت‌های هسته‌ای ایران را که منجر به کشته‌شدن غیرنظامیان شد، نقض آشکار حقوق بین‌الملل و منشور سازمان ملل دانست و آن را تهدیدی برای صلح و ثبات جهانی توصیف کرد. سران سازمان بر لزوم تضمین ایمنی تأسیسات هسته‌ای، حتی در زمان درگیری‌های مسلحانه، تأکید کردند و خواستار حل‌وفصل مسالمت‌آمیز مسائل از طریق دیپلماسی شدند. آنها همچنین پایبندی به قطع‌نامه 2231 شورای امنیت را الزام‌آور خواندند و هرگونه تفسیر خودسرانه آن را تضعیف‌کننده اعتبار شورای امنیت دانستند.
بیانیه همچنین جنایات در غزه را محکوم کرد و حل مسئله فلسطین را تنها راه تأمین صلح در غرب آسیا دانست. سران سازمان، اقدامات در راستای احیای ایدئولوژی نازیسم و توجیه نسل‌کشی را به‌شدت محکوم کردند و بر مبارزه مشترک با تروریسم، تجزیه‌طلبی و افراط‌گرایی تأکید کردند. آنها استانداردهای دوگانه در مبارزه با تروریسم را غیرقابل قبول خواندند. کشورهای عضو همچنین با اقدامات یک‌جانبه قهری، از جمله تحریم‌های اقتصادی، مخالفت کردند و بر تعهد خود به ایجاد افغانستانی مستقل و صلح‌آمیز تأکید کردند. در این بیانیه، تصمیم به تأسیس بانک توسعه سازمان همکاری شانگهای نیز اعلام شد که گامی مهم برای تقویت همکاری‌های اقتصادی منطقه‌ای محسوب می‌شود.
دیدار پزشکیان با نخست‌وزیر پاکستان، تأکید بر همکاری‌های اسلامی
مسعود پزشکیان، رئیس‌جمهور ایران، در حاشیه اجلاس شانگهای در تیانجین، روز دوشنبه 10 شهریور 1404 با شهباز شریف، نخست‌وزیر پاکستان، دیدار کرد. وی در این دیدار با تأکید بر نبود فاصله میان مردم ایران و پاکستان، خواستار تقویت و تعمیق روابط در همه زمینه‌ها و رفع موانع همکاری شد. پزشکیان با ابراز همدردی با مردم پاکستان به دلیل خسارات ناشی از سیل اخیر، بر لزوم همکاری کشورهای اسلامی برای حل مشکلات مشترک تأکید کرد. وی اظهار کرد که فقر و درگیری در جوامع اسلامی غیرقابل قبول است و نخبگان کشورهای اسلامی باید با عزم مشترک برای حل این چالش‌ها همکاری کنند. پزشکیان همچنین جنایات رژیم صهیونیستی در غزه را غیرانسانی خواند و از سکوت مدعیان حقوق بشر در برابر این جنایات انتقاد کرد. وی آمادگی ایران را برای همکاری با پاکستان در زمینه‌های علمی و مدیریت تغییرات اقلیمی اعلام کرد. شهباز شریف نیز با قدردانی از همدردی پزشکیان، سفر اخیر وی به پاکستان را سازنده و سودمند خواند و گفت که این سفر درک متقابل دو کشور را ارتقا داده است. وی خواستار افزایش مراودات و تبادل هیئت‌های اقتصادی شد و تأکید کرد که ایران و پاکستان به‌عنوان اعضای بلوک اسلامی باید برای تحقق اهداف مشترک و دفاع از حقوق فلسطینیان همکاری کنند. شریف همچنین از پزشکیان خواست سلام‌های گرم وی را به رهبر انقلاب ایران ابلاغ کند. این دیدار نشان‌دهنده عزم مشترک دو کشور برای تقویت روابط برادرانه و همکاری در مسائل منطقه‌ای و جهانی بود.
یک حاشیه بر متن سفر
در کنار آنچه گفته شد، سفر مسعود پزشکیان به چین چندان هم بی‌حاشیه نبود. کوتاه‌بودن زمان دیدار وی با شی جین‌پینگ، رئیس‌جمهور چین، و عدم حضور رئیس‌جمهور کشورمان در ضیافت شام غیررسمی سران، انتقاداتی را متوجه دولت و تیم تشریفات کرد. برخی رسانه‌ها این غیبت را نشانه ضعف برنامه‌ریزی دیپلماتیک دانستند، اما مقامات ایرانی پاسخ دادند که این مسائل به دلیل زمان‌بندی سفر بوده است. سید مهدی طباطبایی، معاون ارتباطات ریاست‌جمهوری، در شبکه اجتماعی ایکس توضیح داد که ملاقات پزشکیان با شی جین‌پینگ از نظر زمانی مشابه دیگر سران بود و ضیافت شام پیش از ورود هیئت ایرانی به تیانجین برگزار شده است. حبیب‌الله عباسی، مدیر کل روابط عمومی نهاد ریاست‌جمهوری نیز تأخیر در ورود به تیانجین و برنامه‌ریزی سفر را دلیل عدم حضور در ضیافت دانست و تأکید کرد که اجلاس اصلی و عکس یادگاری رسمی در 10 شهریور برگزار می‌شود. وی از رسانه‌ها خواست از دامن‌زدن به شایعات پرهیز کنند. با وجود توضیحات، تیم تشریفات می‌توانست با برنامه‌ریزی دقیق‌تر، از بروز این حاشیه‌ها جلوگیری کند.
هماهنگی بهتر با زمان‌بندی میزبان، به‌ویژه در رویدادهای حساسی مانند اجلاس شانگهای، از سوء‌تفاهم‌ها می‌کاهد. با این حال سفر مسعود پزشکیان به چین و حضور در اجلاس شانگهای و شانگهای‌پلاس، ذیل فضای پرفشار غرب به دلیل معادلات پرونده هسته‌ای و شرایط پساجنگ 12روزه، گامی مؤثر در راستای تقویت دیپلماسی چندجانبه ایران و ایجاد فضای تنفس برای کشور محسوب می‌شود. سخنرانی‌های رئیس‌جمهور با تأکید بر صلح، عدالت و همکاری مالی، پیشنهادهای عملی برای کاهش وابستگی به دلار و مدیریت بحران‌های منطقه‌ای و همچنین دیدارهای انجام‌شده، همگی نشان‌دهنده عزم ایران برای ایفای نقش فعال در نظم نوین جهانی است. بیانیه سران شانگهای با محکومیت تجاوزات به ایران و غزه، همسویی سازمان با مواضع تهران را تقویت کرد. امضای اسناد اجلاس نیز تعهد ایران به همکاری‌های منطقه‌ای را تثبیت کرد. این سفر در شرایط حساس کنونی، پیامی روشن از دیپلماسی فعال ایران به جهان مخابره کرد.
بازار ![]()