کرمان رصد - زومیت / در ژانویه 2023، فوران یک گل افشان در سواحل آذربایجان، جزیره‌ای موقتی را به‌وجود آورد که تا پایان 2024 تقریباً به‌طور کامل ناپدید شد.
تصاویر ماهواره‌ای ثبت‌شده بین سال‌های 2022 تا 2024 نشان می‌دهند که چگونه در پی فوران گِل‌فشان در بستر دریای خزر، یک جزیره شکل گرفت و ظرف کمتر از یک سال به‌طور کامل از میان رفت.
بازار ![]()
توده خشکی زودگذر، اواخر ژانویه 2023 بر فراز آتشفشان زیرآبی «کومانی بانک» واقع در 24 کیلومتری سواحل شرقی آذربایجان، ظاهر شد. براساس گزارش رصدخانه زمین ناسا، این جزیره تا 4 فوریه کامل شد و قطر آن به حدود 400 متر رسید. گرچه، ساختار جزیره ناپایدار بود. آخرین تصاویر ماهواره‌ای که دسامبر 2024 ثبت شدند، نشان می‌دهند که جزیره تقریباً به‌طور کامل از سطح آب ناپدید شده است.
کومانی بانک از زمان کشف در سال 1861 تاکنون هشت بار فوران کرده و هر فوران چند روز بیشتر دوام نداشته است؛ اما تقریباً در تمامی آن‌ها توده‌هایی موقتی از خشکی بر سطح دریا شکل گرفته‌اند. بزرگ‌ترین فوران ثبت‌شده در سال 1950 به پیدایش جزیره‌ای به قطر 700 متر و ارتفاع 6 متر از سطح دریا منجر شد.
گل‌فشان‌ها برخلاف آتشفشان‌های کلاسیک، گدازه و خاکستر پرتاب نمی‌کنند، بلکه ترکیبی داغ از گل، آب و گازهای طبیعی را به سطح زمین می‌فرستند. این پدیده‌ها معمولاً شدت و قدرت تخریبی پایین‌تری دارند؛ اما می‌توانند حامل مقادیر بالایی از گاز طبیعی تحت فشار باشند. جرقه ناشی از برخورد ذرات سنگ یا گازهای داغ می‌تواند به انفجارهای آتشین منجر شود.
در سال 2021، فوران در یکی از گل‌فشان‌های نزدیک به کومانی بانک به شکل‌گیری ستونی عظیم از شعله‌های آتش برفراز سطح آب دریای خزر منجر شد و این رویداد در تصاویر ماهواره‌ای نیز به‌وضوح قابل مشاهده بود.
جمهوری آذربایجان میزبان بیش از 300 گل‌فشان در خشکی و بستر دریا است که یکی از بالاترین تراکم‌ها در جهان به شمار می‌رود. موقعیت زمین‌ساختی این کشور در محل برخورد صفحات تکتونیکی اوراسیا و عربستان، دلیل اصلی فعالیت بالای زمین‌گرمایی در این منطقه است.
پدیده‌های مشابه در دیگر نقاط جهان
پیدایش جزایر موقتی ناشی از فوران‌های آتشفشانی، منحصر به دریای خزر نیست. در سال 2015، جزیره‌ای به مساحت 1٫9 کیلومتر مربع در اقیانوس آرام جنوبی، در اثر فوران آتشفشان زیرآبی هونگا تونگا-هونگا هائاپائی در تونگا شکل گرفت. این جزیره تا سال 2022 باقی ماند و سپس در پی یکی از شدیدترین فوران‌های ثبت‌شده، به‌طور کامل نابود شد. بررسی‌های بعدی نشان داد که این انفجار احتمالا گونه‌هایی از میکروب‌ها را که به‌صورت انحصاری در آن زیستگاه تکامل یافته بودند، از بین برد.
در اکتبر 2023، فوران شدیدی در نزدیکی سواحل جزیره ایوو جیما ژاپن به شکل‌گیری توده خشکی موقتی منجر شد که نی‌ئی‌جیما یا جزیره جدید نام گرفت. این جزیره به عرض حدود 100 متر و ارتفاع 20 متر رسید و به‌وضوح از فضا قابل مشاهده بود. اما در مارس 2024، تصاویر پهپادی نشان داد که با وجود تداوم نشانه‌های فعالیت آتشفشانی، جزیره به‌سرعت در حال فرو رفتن در دریا است.