بزرگنمايي:

کرمان رصد - ایران /متن پیش رو در ایران منتشر شده و بازنشرش در آخرین خبر به معنای تاییدش نیست
روز گذشته ساعتی از گزارش تازه آژانس بین‌المللی انرژی اتمی نگذشته بود که تهران با مواضعی صریح و بی‌پرده به آن واکنش نشان داد؛ گزارشی که به جای ارائه ارزیابی فنی و بی‌طرفانه، این‌بار صراحتاً پا را فراتر گذاشته و با لحنی سیاسی، سطح همکاری ایران را زیر سؤال برده است. در نگاه تهران، آنچه از قلم مدیرکل آژانس، رافائل گروسی، بیرون آمده نه گزارشی کارشناسی، بلکه سندی جهت‌‌دار است که بیش از آنکه دغدغه راستی‌‌آزمایی داشته باشد، ابزاری برای فشارسازی علیه ایران در آستانه نشست شورای حکام است. سازمان انرژی اتمی و وزارت خارجه در بیانیه‌ای مشترک هشدار داده‌اند: اگر برخی کشورها بخواهند از مسیر همکاری سازنده و شفاف ایران با آژانس بهره‌برداری سیاسی کنند، با پاسخ متناسب و قاطع جمهوری اسلامی ایران مواجه خواهند شد. پاسخی که هزینه‌اش بر عهده بانیان این فضاسازی خواهد بود.
در حالی ‌که گفت‌و‌گوهای غیرمستقیم ایران و آمریکا وارد مرحله‌ای حساس و تعیین ‌کننده شده‌ است، بار دیگر صدای آژانس بین‌المللی انرژی اتمی از وین بلند شده و سایه‌ای از تردید را بر فضای دیپلماتیک حاکم کرده است.
آژانس در واپسین روزهای پیش از نشست شورای حکام، سرگرم نهایی ‌کردن گزارش جامع خود درباره برنامه هسته‌ای ایران است؛ گزارشی که قرار است در تاریخ 9 ژوئن (19 خرداد) رسماً در اختیار اعضای شورا قرار گیرد. اما در حالی‌ که متن نهایی هنوز منتشر نشده، ارسال نسخه‌ای محرمانه از این گزارش به کشورهای عضو، بخش‌هایی از محتوای آن را پیشاپیش افشا کرده است؛ افشاگری‌هایی که نشان می‌دهد این بار تمرکز آژانس فراتر از اعداد و ارقام مربوط به ذخایر اورانیوم رفته و مستقیماً به نحوه تعامل و سطح همکاری واقعی ایران با این نهاد نظارتی پرداخته است. این گزارش می‌تواند فراتر از یک سند فنی، به قطب ‌نمایی سیاسی تبدیل شود و مسیر گفت‌وگوها را در هاله‌ای از پیچیدگی فرو ببرد.
آژانس در بخشی از گزارش جدید خود که در اختیار کشورهای عضو شوری حکام قرار داده است بار دیگر بر نگرانی‌های ادعایی این نهاد درباره ابعاد فعالیت‌های هسته‌ای تهران تأکید دارد.
مطابق این گزارش، ذخایر اورانیوم غنی ‌شده 60 درصدی ایران از 274.8 کیلوگرم در اوایل فوریه، به 408.6 کیلوگرم افزایش یافته است؛ جهشی چشمگیر که به معنای افزایشی حدود 50 درصدی در مدت زمانی کوتاه است. گزارش قبلی آژانس، این ذخایر را 274.8 کیلوگرم اعلام کرده بود. «رافائل گروسی» مدیر کل آژانس در این گزارش مدعی شده است که «این سطح از غنی‌سازی یک گام فنی کوتاه تا سطح 90 درصد (سطح تسلیحاتی) محسوب می‌شود و ایران تنها کشور غیرهسته‌ای است که در حال غنی‌سازی در این سطح است.» اما آژانس در بخش دیگری از این گزارش، از آنچه «همکاری ناکافی» ایران خوانده، ابراز نگرانی کرده و بار دیگر به برخی ادعاهای قدیمی بازگشته و آنها را با لحنی پررنگ‌تر مطرح کرده است؛ ادعاهایی مبنی بر اینکه ایران در سه مکان «شیان»، «ورامین» و «تورقوزآباد» که مدت‌هاست در مرکز تحقیقات آژانس قرار دارند، فعالیت‌هایی محرمانه با استفاده از مواد هسته‌ای اعلام‌ نشده، انجام داده است.
بر اساس این ارزیابی جامع که به درخواست شورای حکام در نوامبر گذشته تنظیم شده، آژانس ادعا کرده است که این سه مکان و شاید مکان‌های مرتبط دیگر، بخشی از یک برنامه ساختار یافته اما اعلام ‌نشده هسته‌ای بوده‌اند که تا اوایل دهه 2000 میلادی از سوی ایران دنبال می‌شده و برخی فعالیت‌های آن نیز با مواد هسته‌ای اعلام ‌نشده صورت گرفته است.
چرا اکنون؟
اما ماجرا به همین‌جا ختم نمی‌شود. چه به گزارش رویترز، سه منبع دیپلماتیک ادعا کرده‌اند که پس از انتشار گزارش، ایالات متحده پیش‌نویس قطعنامه‌ای را تهیه خواهد کرد که در آن ایران به نقض تعهدات پادمانی خود متهم می‌شود. این گزارش نیز هرچند از ارائه جزئیات خودداری کرده اما وجود این پیش ‌نویس و تلاش قدرت‌های غربی برای هماهنگی پیرامون آن را تأیید کرده است.
این اولین‌بار در نزدیک به یک دهه گذشته است که سخن از متهم ساختن رسمی ایران به نقض تعهداتش در چهارچوب معاهده ان‌پی‌تی (NPT) به میان می‌آید. گزارش جدید آژانس و تحرکات جاری در آژانس در ادامه همان مسیری است که از آذرماه 1403 آغاز شد؛ زمانی که شورای حکام با وجود مخالفت طیف وسیعی از کشورها، قطعنامه‌ای علیه ایران صادر کرد و تهران را به عدم همکاری کافی با آژانس متهم ساخت.
در آن زمان، گرچه ایران کوشید با راهبردی چندلایه و تعامل‌ محور، فضای حاکم بر روابط با آژانس را از مسیر خصومت به تعامل بازگرداند، اما تصویب این قطعنامه نقطه آغاز مرحله‌ای جدید و پرتنش در روابط تهران و وین بود. «گروسی» در پایان همان نشست، مأمور تهیه گزارشی جامع از وضعیت فعالیت‌های هسته‌ای ایران شد که قرار شد در نشست اسفند 1403 (مارس 2025) شورای حکام ارائه شود. شورای حکام در متن قطعنامه ادعا کرد که چنانچه ایران پاسخی روشن و قانع‌ کننده ارائه ندهد، این گزارش می‌تواند مبنای ارجاع پرونده به شورای امنیت سازمان ملل متحد قرار گیرد که به نوعی پایه‌‌گذاری مسیر تقابل علیه ایران به شمار می‌رفت.
با این حال، زمان ‌بندی این تقابل دیپلماتیک با یک پیچ ناگهانی روبه ‌رو شد. «گروسی» در حاشیه نشست امنیتی مونیخ در اسفندماه سال گذشته اعلام کرد که احتمالاً گزارش جامع تا پس از ماه مارس (تا خرداد ماه جاری) منتشر نخواهد شد.این تعویق، گرچه به‌ ظاهر فنی و براساس نیاز به بررسی‌های بیشتر عنوان شد اما در محافل دیپلماتیک تعبیر دیگری داشت: آژانس، می‌خواست تا زمان مشخص شدن روند مذاکرات ایران با دولت دوم ترامپ صبر کند.
بالا بردن هزینه‌های توافق
اما بر اساس گزارش جدید آژانس و در شرایطی که آشکار شده اروپایی‌ها در گفت‌وگوهای ایران و آمریکا عملاً به حاشیه رانده شده‌اند، اروپایی‌ها سعی دارند با اتخاذ مواضعی تندتر در آژانس، صحنه را مجدداً به نفع خود بازچینی کنند. آنها با پشتیبانی از تهیه پیش‌نویس قطعنامه‌ای که ایران را به عدم پایبندی به تعهداتش متهم می‌کند، در پی بالا بردن هزینه‌های دستیابی به توافق هستند. آنچه در وین آغاز شده، تنها یک گزارش نیست؛ آغاز یک دوره جدید در منازعه‌ای قدیمی است و مثل همیشه، توافق و تقابل، تنها چند گام با هم فاصله دارند.
بازار